成人头条

MUNDUS SUBTERRANEUS.

LIBER SECUNDUS

TECHNICUS.

GEOCOSMUS,

sive de admirando Globi Terreni opificio.

Globus Terrenus, quem Geocosmum sive Mundum Terrestrem appellamus uti est universae Creaturae finis et Centrum: ita ea quoque a Divina Sapientia rerum Opifice arte et industria dispositus est; ut quicquid in Universo virium quicquid in particularibus stellarum globis proprietatum abditarum latet id totum in hunc veluti in epitomen quandam congestum videatur. Neque ic mirum cuiquam videri debet in hoc enim hominem veluti Mundi dominum posuit ut ex eo, tanquam ex specula quadam Divinorum operum magnitudinem pulchritudinem, inexhaustamque cum infinita quadam varietate iunctam copiam consideraret, considerando admiraretur, admirando tanti operis Architectum sollicito mentis scrutinio quareret, quaerendo inveniret, inventum aeternum possideret.

Et quoniam homo versuti et diabolicae calliditatis astu per Protoplastorum peccatum a Deo exciderat inscrutabili Divini consilii altitudine, Unigenitus Dei Filis Verbum Patris, ut perditum hominem in pristinum dignitatis statum reponeret: humana carne indutum contractis cum lumana natura sponsalitiis in hoc terreno Mundo compatere dignatus est hic humanam operari salutem. Et Verbum caro factum est et habitavit in nobis.

Quae sane praerogativae altitudo et sublimitas tanta fuit, ut merito omnium Divinorum operum excellentiam infinitis, ut dici solet, paras angis superet; et proinde vel ex hoc capite Mundum hunc Terrenum totius Universi finem et Centrum dixerimus.

Certum est enim universam uni machinam ad aliquem finem conditam esse a Deo Opt. Max. At quisnam ille? Sane is primo minime propter se tantum nuque propter Angelos, neque propter Dei Conditoris dindigentiam, cum corporeo Mundo opus illis non esset, conditus censeri debet; ergo propter aliud: ergo causa creaturae Hominis, inquam, gratia. Qui uti corpore intellectua lisque naturae confinia essentiae suae ratione attingit: ita ex parte materiae sensihus corporeis praeditus fuit eo fine, ut corporei Mundi theatrum pelustraret: ex parte vero formae intellectu omnis corporeae naturae terminos transgressus Divinum Opificem cognoscerer laudaret, eumque amando aeternum possideret. Mundus itaque cum omnibus globorum systematis primo propter Deum, secuno propter hominem homo vero propter Christum 螛蔚伪谓胃蟻蔚蠅蟺蟿峤肝� et Verbum incarnatum, qui est universae Creaturae ultimus finis et terminus conditus fuit: Cur? ut hominem quem ad imaginis suae similitudinem formaverat iam per primaevi peccati corruptionem perditum ad ultimum, a quo exciderat reduceret finem qui est beatificae visionis, summique boni sempiterna fruitio. Terra itaque praecipuum et primigenium Mundi corpus, propter hominem et Hominem Christum verum Patris cuius incola fieri dignatus est et in ea Mundi salutem operati. producta fuit. Ergo universa Mundi machina in hunc finem abaeterno praevisa et praeordinata fuit non ut sui tantum gratia condita existeret, sed ut Telluri, veluti totius Mundi principi et fini, et ipsa cum universis Coelorum exercitibus famularetur et ad humani generis salutem, sine quibus conservari non poterat cooperaretur.

Hinc Terrenus Globus, prae omnibus Mundi corporibus lic sola praerogativa ditatus fuit ut quicquid in universa Mundi machina lateret virium et proprietatum admirandarum, in unicam Terram veluti epitomen quandam, ut supra diximus diffunderetur: ut sicuti homo totius Mundi haeres omnia Mundi dona in se, verus Microcosmus, complectitur ita et Tellus, humani generis regnum omnibus Mundi influxibus diratum vere purvus Mundus dici possit. Hoc autem ita esse innumerabilis rerum, homini ad bene beateque vivendum necessariarum. varietas et ubertas sensibus obversans sat is superque demonstrant. Cum itaque Globus Terrenus talis et tantus sit: certe tanta consideratione dignissimum Obiectum. uti ea qua fieri potest cura et diligentia describatur ratio et ipsa rei dignitas cumprimis postulare videtur. Quod quidem in hoc Opere, pro modulo nostro, et quantum intellectis nostri infirmitas permittit tentabimus DEUS Mundi Opifex et totius luminis dator adsit ausibus nostris.

CAPUT II.

Quemadmodum Architectus Regium palatium aedificaturus primo omnia et singula mente volvit, loci situsque opportunitatem alto pectoris scrutinio dispicit et ponderat totius molis futurae struem Ichnographica quadam industria tum ad Principis oblectamentum, tum ad oeconomicum necessariarum partium usum delineans: deinde iuxta Ichnographiam veluti archetypum quoddam proportionata fabricae sustinendae funda menta ponit, Cameras subterraneas in fabrorum balneorum, ergasteriorumque officinas disponit, Contignationes in varios conclavium ambulacrorum aularumque ordines disceriminat, Turres ad prospectus spectaculorum que iucunditatem in sublime variis orna mentorum anaglyphis evehit, Hortorum, plantis floribus fructibusque florentium areolas decircinat, Canales denique occultos ad fontium apparatum disponit: tandem occeptum Palatium omni peripetasma tum simulacrorum, rerumque pretiosiussmarum supellectile adornat.

Haud secus Aeterna DEI Sapientia humano generi palatium aedificatura Terrenum, inquam, Mundum, ne quicquam, quod tum in oblectationem, tum in rerum necessariarum usum cederet, non conditum dici possit, primo fundamenta Orbis Terrarum iecit; qui tametsi nulla basium mole, nullo substructionum fulcimento subsistat, sed suis libratus momentis totus immobilis haereat aevo; ita tamen Divinae Virtutis efficacia confirmatus fuit, ut nullum sit tantae potentiae robur, nulla tanta furentium Ventorum rabies, nullus Maris fluctuumque tumultuantium impetus tantus sit, qui eum vel hilum, non dicam a sede sua dimovere sed ne quoad minimam quidem partem eum loco movere queat.

Est igitur Terra nihil aliud, quam Terraqueus Mundi Globus, Humano generi ad inhabitandum a Divina Providentia destinatus, omnibus, quae desiderari possunt, rebus ad bene, commode, beateque vivendum necessariis instructus, et in medio Universi constitutus ut ab omnibus Mundi corporibus, Astrorumque globis undique et undique illuminari, supernis influxibus foecundari, et in generationum omnigena rum foetus animari possit. Aquatum diffusione totam circumdedit molem, ne ullibi tam necessarium deesset Elementum; Montes Aquatum dissusioni veluti repagula quaedam opposuit, tum ad retundendam fluctuum contumaciam, tum ad eandem perpetua humoris nunquam deficientis copia irrigandam; innumeris perfodit cuniculis; cavernas in ea veluti Natura quasdam officinas, qui ignibus, qua aquis refertas ad varios Naturae effectus exhibendos, eo fine exsculpsit, ut quae Vulcanus in vasta culina longo labore decoxit Naturae nutrimenta in abditis antrorum receptaculis, per canaliculos, veluti per magni Corporis venas, omnibus et singulis partibus apte distribuerentur: ex qua admiranda distributione, uti innumerarum rerum, tum intra Terrenae molis viscera, tum in externa eius dem superficie varietas nascitur, ita pulcherrima rerum latifundia, uberrimis Metallorum promis condis instructa, et inexhausta preciosorum lapidum penaria, tum ad vitae oblectationem, tum ad necessarium humani generis usum, prodierunt.

In extima vero superficie immensa Sylvarum viridaria, Monutium iugis veluti Turribus quibusdam discreta, late patentes Camporum paradisi, Arborum, Plantarum, Florum, Fructuumque omnis generis copia luxuriantes, in numerisque Fontium, Fluviorumque sinuosis voluminibus irrigati emerserunt.

Vidimus Terrestris Globi rudem quandam Ichnographiam; nil porro restat, nisi ut universam structuram per partes adoriamur, quod quidem optime fiet, si probi Anatomici officium, in omnibus et singulis tum interioris tum exterioris Magnae molis membris exacte describendis, ea qua par est, diligentia et 峒�魏蟻喂尾蔚委峋� exequamur.

CAPUT III.

Mundanorum globorum seu Stellarum natura et compositione, et quomodo in Mundum inferiorem influant.

Mundum inuumeris astralibus corporibus refertum. is solus ignorare poterit qui nulla Astronomicae disciplinae notitia fuerit imbutus. Horum alia, Planearum seu vagantium, alia 峒赌蟺位伪谓峥段�, sive Fixorum, nomen obtinuerunt. Singulis tamen et omnibus huiusmodi Corporibus seu Globis tria potissimum conveniunt. Primo quod singuli ex fluido et solido componantur. Secundo, quod proprio Centro stabiliantur. Tertio, quod motu circulati agitati, tum in Tellurem, tum in se invicem influendo in Universi conservationem conspirent. Quae omnia cum uberrime in Itinerario nostro Exstatico prosecuti simus hic eadem repetere nolo sed in genere tantum hic nonnulla quad argumenti nostri institatum plurimum facere videntur discutiam: Et est, Utrum omnes Stellae propietatibus et virtutibus differant, et An omnes in Terrenum Corpus influant.

Ad primum quod attinet. certum est. Conditorem Opt. Max. non tantum propter ornatum sed ob fuesi numeros sol Menti Cosmotechniti notos. Universum condidisse quorum tres tantum humani imbecillitas intellectus attingit: videlicet Gloria Conditoris: propter se enim omni operatus est DOMINUS. Secundo propter Hominem et ad Creaturae rationalis usum et consequenter propter Terrenum Globum quae proptia Humani generis sedes: et habitaculum est eri. Tertio ad. Universi conservationem : ut quemadmodum in Humani Corporis Microcosmo unum membrum fovet aliud et reciproco quodam fotu omnia, singula, et singula, omnia, afficiunt: ita Astra Megacosmi seu magni Mundi veluti membra quaedam influxibus reciprocis viribusque unicuique propriis se afficiunt ac sive immediato vicinorum sive mediante intermediorum influxu se invicem fovent alunt roborant et denuo, hoc mutuo unionis foedere colligata. perpetuo conservant. Haec vero Mundanorum corporum conservatio otiosa fuisset ni si ad altiorem finem respexisset qui fuit Terreni Globi, adeoque Hominis Microcosmi ultimata conservatio. Siquidem quidquid in universa Mundi machina dispersarum virium est quidquid in Globis Stellarum dotium est: id in unicum Telluris Globum, veluti in epitomen quandam. congessit ut Homini (qui omnia in omnibus erat futurus omnium in Mundo elucescentium rerum compendium, et parvus Mundus) habitaculum; simili apparatu omnibus Mundi corporibus in hunc finem indipiscendum conspirantibus. proportionatum praepararet. Omnes enim Globi Stellarum, uti nullo vegetant is aut sentientis naturae foetu praedita sunt ita pura tantum Elementorum compositione coaluerunt et tum DEI voluntate, tum ratione situs quem in immenso Aetherei Oceani spatio singuli peculiarem obrinuerunt tum etiam vicinorum Siderum sub alia et alia constitutione ils infuentium abditis virtutibus, singuli specificas quandam et peculiare appropriatasque dotes adepti sunt, quibus Terrenum Corpus, Influxu suo perenni tanta rerum varietate, quantam quotidie miramur, bearent. Solus itaque Terrenus Globis, quicquid in Universo virium latet, veluti commune omnium Subjectum in se recipit, fovetet ad hominum usum convertit. Quomodo vero hoc contingat, jam tempus est ut ostendamus ut Geocosmi nostri, sive Mundi Subterranei arcana sacramenta magis magisque elucescant. Unde itaque tanta rerum in Telluri Corpore eluscentium Varietas proveniat, et quomodo illa producatur, ostendendum est.

Certum est omnium Philosophorum calculo, Inferiora, supernis lationibus substare: tantamque esse inter haec connexionem, ut impossibile sit Inferiorem Mundum sine perenni Supernorum Corporum influxu subsistere posse: sicuti fieri non potest, ut principium passivum quicquam: sine activo producat. Mixta siquidem, quorum, innumerabilis in hoc Telluris Globo veritas spectatur, cum perpetuo Elementorum, ex quibus originem traxerunt foetu indigeant: Tellus vero, immobilis sua sede, fixa maneat: necessario sequitur, aliquod Mobile Corpus sympathicum dari, quod spermaticas rationes unicuique Mixto inditas ad generationem sollicitet : ut perenni infuxu suo tum quod generatum est foveat, tum in propagationis suae vigore, quod foetum est, conservet. Atque hoc praestant supernai Stellarum Corpora: quorum influxus cum sint sensibiles ad aliquid: necessarios esse oportet: nihil enim frustra est, nec in natura, nec a Deo factum et productum. Si ergo necessarii certe ad Inferiorem Mundum. qua animandum, qua conservandum necessarios esse oportet. Et cum sit Elementorum Principiorumque naturae ut subtiliores ita efficaciores virtuosioresque portiones. ad omnium Mixtorum compositionem eos concurrere necesse est infnita vero Mixtorum multitudo infinita quoque Supernorum Corporum multitudinem, virtutumque iis insitarum copiam arguit. Sed his in genere tantum expositis, modo ad particulates Astrorum virtutes progredamur.

CAPUT IV.

De Sole et admirando eius opificio viribus proprietatibus, quibis in Mundum Terrenum influit.

Sol,princeps Mundi Sidus, totius caloris et luminis Fons et origo, Vitae, totius inferioris: Mundi scaturigo, Verum et naturale lgnis Elementum. A DEO Optimo Maximo ex primigenia Mundi Chaotica massa eductum et ex magna primaevi luminis parte coagulatum, constat ex solido et liquido:; quemadmodum modernis hisce temporibus Tubi Optici subsidio sat superque patuit; quo ad libito. non secus ac Oceanus quidam immensus, ingentium instar undarum, perpetua rebubitione feret et aestuat, Circa proprium quoque id Centrum agitari, macularum, quae nihil aliud sunt: quam ingentes hujus Ignei Oceani evaporationes, inconstans natura et subitanea alteratio luculenter indicant: de quibus omnibus Solis phaenomenis, cum amplissime in Itiner nostro exstatico egerimus illuc Lectorem remitto. Sapientissimus ille Mundi Architectus DEUS Opt. Maximus, Mundanam hanc machinam fabricare constituens, cum sine in strumento primario illam nec consistere, netad generationes rerum aptam esse posse conspiceret; illi hoc, quo omnes vivimus, movemur et sumus, praefixit: Vas nempe illud admirabile, quoddam veluti suae Divinitatis produxit simulacrum, Opus vere Excelsi; Solem, inquam, veluti Cor quoddam et animum, seu Mentem quandam. ac principale Naturae, si ita dicere liceat, regimen, et numen veri Numinis vicarium, ut eo Mundus gubernaretur, occultaque Sapientiae DEI sacramenta, ex chao abyssoque tenebrarum eruta, manifestarentur atque ex vi sibili hoc ac materiali numine. Invisibilis illius et Supramundani Numinis maiestas mortalbus innotesceret condidit. Huic autem varios motus indens.

Mens agitat malem et magno se corpore miscens, neque circulis id adstringe re voluit, sed perpetua spiralrum voluminum agglomeratione; a Tropico ad Tropicum moveri, ut Mundum universum foecundo motu impraegnatum suae virtutis redderet participem.

Quo quidem opere in rexum natura Divinam Providentiam nihil magis indigitat. Neque respectu Terreni Mundi duntaxat, sed et respectu sui ipsius, hisce ultimis temporilbus: motus suos variare et versare vices, Sol deprehensus est; quae omnia ad aliquos in Terreno Munda effectus producendos ut postea, videbitur; sapientissime ordinata sunt. Si enim DEUS et Natura nihil frustra faciunt: etiam in hisce inferioribus minimis rebus, quae vilissimae alioquin et inter fortuita vulgo adnumerantur tantae subinde vires elucent, ut ea non nisi Coeleste quid sapiant: Certe huic visibili (ut cum Platone laquar) DEI Simulacro sublimi tam constanti, tam regulari, prae caeteris; causas altissimas: et omnino Coelestes subesse putandum est; quarum divinissimam et primam appellare non dubitem intentionem et finem. propter quem Universi Conditor DEUS ipsum iam tum ab aevo condito sic ordinavit; ut videlicet humana mens ad huiusmodi admirabiles Divinae Sapientiae effectus elevata, rerum Conditorem, omniumque tam insignium, et incomprehensibili quadam bonitate communicatarum rerum Finem ultimum cognosceret, amaret, eoque aeternum tandem gauderet: De hoc igitur Lucis fonte, eiusque mira constitutione ac facultatibus, primo antequam ad lucis miracula pocedamus, dicere constituimus.

Quaeritur itaque primo, quid fit lucida illa substantia, quam quotidie quidem intuemur, et ad incomprehensam eius pulchritudinem attoniti haeremus etsi ad quidditatem substantiae eius pertingere nemini adhuc datum sit.

Dico igitur, Solem esses Corpus Igneum, ex fluore aethereo concreturm, Mundanae primigeniaeque lucis Sphaeram materialem, panspermia quadam refertum; ex quo veluti ex fonte quodam lucis ignisque inexhausto. caloris lucisque seminaria derivantur in omnia, id est, luminis vehiculo qualitates singulorum conservationi aptas influit in singula: quae deinde seminibus propriis. cuique rei congenitis, mixtae, tandem admirabilem illam rerum, quam quotidie in hoc Muno intuemur, varietatem progenerent. Est igitur Sol Corpus Spharicum, non Mathematice, sed Physice, sua speritate et inaequalitate ex fluido ex solido constans: quod mirum non immerito euipiam videri possit, nisi evidentissima huius non semel per telescopia excellentissima observatio facta nos reddidisset certiores. Esses autem Corpus igneum, asperum et inaequale sequenti experimento, hisce ultimis seculis, innotuit.

Si Telescopio (istius generis. quae maximae virtutis in Astrorium contemplandorum usum fabricata sunt) more. Diopticis consueto. diversis temporibus in colem directo, speciem eius intra conclave clausum obscuratumque, transmissam candido plano exceperis non sine admiratione primo videbis, subinde totam Solaris hemisphaerii apparentis superficiem heterogeneam ex umbris et luculis conflatam, eundemque Solem tanquam Mare fluctibus asperum: et fluctuantibus undique undis crispum: neque id eodem modo, sed tempore diverso, diversas versare vices, hodie aliter, quam heri, et cras aliter, quam hodie, et sic nunquam eodem schemate, eodem vultus habitu. summo stupore defixus, intueberis, ut Figura docet. Quae omnia non ego tantum, sed multorum annorum, Herculeo sane labore, Clarissimus ille noster Scheinerus. Opere integro Rosae Ursinae, subtilissimo et pleno reconditissim is observationibus, indagata demonstravit. In hoc eodem Corpore subinde maculae quoque ingentes, veluti umbrae et contra oppositae luces summa admiratione spectantur quarum aliquae, decrescendo mole, attenuantur simul in umbram subtilissimam; ita, ut tandem ipsam a reliqua Solis superficie, nisi aptatione Instrumenti vix possis discernere: et tale quandoque umbratile vestigium durat per unum aut plures dies: quandoque cito evanescit penitus: et aliquando comitante aut subsequente facula fiunt haec omnia.

Quedam etiam maculae quandoque sunt, quae in tenuem et aquabiem Umbram attenuatae hanc ipsam deinde resolvunt in maculas minutas discontinuas punctorum adinstar ita ut inter ipsas, reliqua Solaris superficiei spatia elucescant: et quando ista in parvulas maculas, discretio tacta est, progrediuntur nihilominus ordine suo per unum aut plures dies, idque diversimode nonnullis in communem Soli superficiem evanescentibus quibusdam in unam continuam umbram redeuntibus. utrisque vel, uti poenitudine quadam ductis se a se invicem separantibus ut deinde evanescant, ex evanidis denique, veluti ex substantia Solis ebullientes revalescant. et in novam facularum umbrarumque sobolem excrescant. Imo eadem alquando, post unius vel alter ius diei disparitionem, iterum comparet. Verum ne quispiam huusmodi 桅伪谓蠈渭尾蠄慰谓 vitio oculi aut vitri accidisse putet; is sciar, hoc in ipsa Solaris disci superficie, semper et quovis diei momento in quavis oli parte. sub certa tamen Stellarum postione indifferenter fieri, irrefragabilem experientiam hucusque indubitanter docuisse. Qui unquam in Fornacibus fusoriis in ingentibus cuppis liquefactum aes vidit, is genuinas Phaenomeni Solaris rationes a liquomodo comprehendere poterit. Sicuti enim in huiusmodi cuppis fusoriis, undantis materiei fervor, tales subinde aestus volvit ut mari cuidam igneis fluctibus agitato, undarumque vorticibus curvato, haud absimile videatur: ubi fuligines atrae flammis lucidissimis iunctae miram quandam facularum, umbrarumque vicissitudinem exhibent in quarum evanescentium locum aliae identidem succenturientur: aes vero liquefactum, quod actu funditur splendorem habet ita splendori Solis similem, ut nulla alia res in natura splendorum Solis melius exhibeat.

Hoc amictu deturpatum primo anno 1625. IV Aprilis Moguntiae, et deinde vari is al iis temporibus hic Romae cum Scheinero non sine stupore me observasse memini; unde Figuram Phaenomeni hic apponendam duxi. Haec autem umbrarum lucularumque phoenomena, nulla ratione, extra Discum Solarem, sed ex ipsa Corporis superficie quasi ebullire hisce rationibus comprobatur.

Primo, quia Sol sive umbris variegatus sive luculis coruscus, sive utroque carens, sicuti uni loco comparet ita coti Mundo apparere compertum est. Item quando nove oriuntur aut illae certum in Solari superficie locum obtinent, fic hoc ubique, tempore et loco Solis eodem: imo annorum diversotum, dummodo temporibus similibus et in iisdem parellelis observentur; quemadmodum ex constanti et concordi Galilaei, Scheineri, Malapertii, Gassendi, Hevelii, aliorumque in India, quos apud citatos vide, observatorum traditione nobis innotuit. Secundo. sive intervalla umbrarum et macularum sumantur in longum, sive in latum, sive mixtim semper superficiei Solari inesse reperientur: quod nequaquam, uti ex Opticis patet. Fiere, si alteri extra Solem Sphaerae inhaererent.

Dixi in Definitione, panspermia quadam refertum; eo quod Sol non simplicis tantum ac qualitate praeditus sit sed et luci admistas habeat omnium seminalium rerum virtutes, ut, qui ab Opifice Mundano, veluti Mundi quaedam anima et Pater omnium, est constitutus, omnium in se virtutes, seminalium rationum potestates contineret; quae uniuscuiusque rei seminibus coniunctae, rerum omnium in Mundo generationem effciunt. Nam (ut recte Aristoteles) Sol et homo generant hominem; per lucem autem et motum solum non generat: ergo per aliquid aliud, scilicet per lumen, tanquam per vehiculum delatum singulisque mixtum, hunc effectum praestat. Calorem vero praecipuum Solis instrumentum, nemo facile negarit, nisi qui sensu omni privatus suerit.

Diximus in Definitione Solis supra data, Corpus Solis asperum (Physice non Mathematice rotundum, ut multi volunt). Quemadmodum enim Terra, atmosphaera sua constans inaequali vaporum exhalationum que amictu cingitur variasque habet partium dispositiones: alibi enim densam alibi subtilem et tenuem ubique varia virium qualitatumque miscella imbutam experimur in aliis quoque et aliis locis alia atque alia pro partis evaporantis natura et conditione producit: ita prorsus existimandum est, Solem pyrosphaera sua constare inaequali, uti ex perpetua macularum, fumorum, nebularum, lucularumque in eiusdem superficie, nunc ebullientium nunc iterum evanescentium vicissitudine irrefragabilis experientia docuit: atque adeo Solare Corpus ad instar Oceani cuiusdam ignei in perpetuo motu et agitatione versari quod quidem sic agitatum pro evaporantis Solaris regionis varia natura varis quoque in Natura rerum effectus causare, nemo dubitabit, qui praedicta penitius fuerit contemplatus. Est enim omnium Mundanorum Corporum eadem ratio, ut quod de Terra dicimus de Sole, Luna, caeterisque Planetis dicendum sit diversitas in eo solum reperitur, quod unumquodque horum Corporum uti diversam naturam sort itum est ita diversam quoque exspiratae virtutis suae Sphaeram fundet. Nil amplius dico qui haec Solis miracula profundius fuerit rimatus, is haud dubie facile Cometarum in superiori Aetheris regione nascentium originem videbit Multi quoque Philosophi, dum effectuum quorundam insolentium abditas causas Coelo empyreo in pluribus temere adscribunt, plenius sibi si Solis hanc pyrosphaeram, eiusque varios effectus consideraverint, satisfacient.

Sunt porro Solis vires, lumen, et calor, et rerum semina a lumine suo vecta etc in corpora haec devecta. et a calore invecta fotaque in causa rerum et generationis rerum omnium miscella. Lumen enim eius sicuti delator est seminum rerum sic eorundem est mensura et numerus et fomes: dum enim illuminat, totius Universi corpora subiens, et ea permeans, calore comite, tum separattum congregat, purgat et movet. ea penetrat nutrit. augmentat perficit renovat, vivificat conti nens omnia contentum ab omnibus ita ut cuncta Corpora illum, gti Generatorem, uti Motorem. uti Calefactorem, uti Illuminatorem. uti denique Vitae datorem, eiusque Conservatorem expetant. Omnia enim haec Corporibus influit, inditque cum manifestis luminis virilustum occultis. incorporeisque actionibus; ut vel ad hasce admirabiles Solis qualitates, Sapeins respexisse videatur, dum dicit: 蟿峤� 纬峤跋� 蠅慰 蟺蠀蟻峤赶� 渭峤� 蠁胃蔚蟻峤刮嘉滴轿课�, 峒�蟺位峥断� 峒愊�峤� 蟿峥段� 尾蟻蔚蠂蔚峤肺毕� 峒�魏喂谓峤聪� 峒ノ晃刮肯� 未蔚渭伪蠂喂谓蠈渭蠅谓 峒斚勎刮嘉滴较勎�.

Ut autem Sol hasce vires suas sane mira biles tori Corpori congenitas, Mundi Corporibus, aequius rectiusque communicare posset: hinc Opifex Naturae Sapientissimus eum circa proprium axem, diurno annuoque spatio ad motiis diurni annuique exemplar ordinato. moveri voluit (quod portentum sane 峒�未喂伪未蠈蠂畏蟿慰蟼 ultimis hisce temporibus lyceis Astronomis tandem innotuit), ut sic nulla pars esset quae tam necessariae lucis foecunda administratione destitueretur. Cum praeterea Solis radiosa species efficacissima sit, ne continuata caloris intensionue Terrae officereit, Atmosphaeram ex halitibus se Terrestribus et vaporibus aqueis actione Solis excitatam condere voluit ut in eo nimius oestus veluti retusus proportionali quadam caloris intensione Mundum universum repleret.

Cum constet e quolibet Solis puncto versus Terram converso promanare unum ali quem individuum radium perpendicularem, qui semper recto fertrur incessu tam per Atmosphearam, quam per Aerem, uti in Arte nostra Anaclastica docemus: hanc dicimus causam esse diversitatis caloris in diversis Climatis. Si enim rectu superficiei Terrenae inculuerit actionem haud dubie fortissimam exercebit; si in vertice inclinaverit, tanto efficaciorem efficiet calorem quanto angulus. quem cum superficie constituit, angulo recto fuerit vicinior.

Cum vero Solis orientis aut meridiani radius incidens in obiecta superficie Terrestris corpora normalatier erecta, eadem prorsus ratione cadat. qua sub sphaera recta in medio Coeli constitutus vertice: merito quis mirari posset, cur Solis radii in huiusmodi Montium, Turrium, Templorum, Domorumque parietes, nec non Pyramidum, Columnarumque normaliter erectas superficies immissi, non eundem effectum, quem sub Sphaera recta, efficiant? Sed respondeo, huius effestus causam esse, radios Solis in vapida regione, seu Atmosphaera refractos, quae Terram veluti indumento delicato amictam a Phoebeis ita protegit ut vehementiorem eorum impetum, varie pro varia radiorum obliquitate aut dictae Atmosphaerae raritate densitateque retundat: atque adeo refractionis quantitatem causetur raritas vel densitas diaphani, hebetationem vero readiorum, diaphani causetur opacitas. Cum igitur in Atmosphaera utrumque reperiatur mirum non est si ipsa tantum in radiosam Solis Sphaeram iuris exerceat. Unde consequenter patet, quod si nulla esset Atmophaera, normales montium crepidines. uti et omnes normaliter erectas superficies eundem prorsus calorem reflexuras. quem sub Aequinoctiali Sol meridianus et verticalis 岷� Terra reflectit. Situs igitur obliquus facit ut Solis radius Horizonti vicinus in ista Atmosphaera longum iter insistat: ideoque dum humidum vapidae Sphaerae medium transit. plurimum et lucis et vigoris ardorisque, veluti obtusus hebetatusque, deperdat. Secus si fieret Terra aestu Solis haud dubie foret inhiabitabilis: ut vel ex hoc admirabilem Dei Optimi Maximi Sapientiam in administratione conservationeque Mundi videas et admireris. Verum de huiusmodi Naturae prodigio atque de Atmosphaerae utilitatibus, vide plura in Arte nostra Anaclastica. Ex quibus ni fallor patet refractiolaris radii in Terrae conservatione utilitas.

Porro, cum Sol, umbra Terrae ex opposito densissimas semper alicubi Telluris partibus obfundat tenebras, et consequenter non parum tam necessari luminis absentiam Terra sentiat; ne et in hoc Divinam providentiam defuisse quispiam cavillari possit, omnem hunc luminis defectum, radio veluti quodam Solis reflexo, rependere voluit. Dum enim luce sua immensa opposita Luxicsiurumque corpora illuminat: illa lucem communicatam velut i ex speculo quodam, in aversam atque noctis coligine involutam Terre faciem vibrantia, quid aliud nisi vicoriam quandam Solis operam, cum lumine, tum calore reflexo, ita, inevitabili necessitate natura exigente impendunt? Vide Figuram hic appositam, in qua radiosa lux A B C D tum Terram, tum Lunam, et reliqua Astra percutit, quaae in Telluris I L oppositam partem umbroam radiis E F G H repercussa ibi temperato calore et lumine absentis Solis vices agit, ibique pro varia communicatae virtutis miscella varios effectus producit.

Cum Solis in Mundo incredibilis et certe mixabilis vis sit (a Sole enim omnis Mitus et Vita, et Conservatio; et Coelestium Terrestriumque Ornatus) adeo ur quo propius contempleris hoc plura in illo invenias miracula decere Philosphum arbitror, omnes Naturae thesauros rimari ad dogmata, tanto miracul congrua proferenda.

Fixum igitur, ratumque sit Sole consistente Mundi huius Terreni gubernationem longe aliam futuram scilicet statum turbulentissimum habituram: neque serra oum ubique habitabilem; neque Terrae Globum ubique habitabilem, neque Atmosphaerae dispositionem prout nunc experimur eandem: propter benefici Solis et omnia vegetantis et conservantis absentiam. Quibus ex rebus munifica Divinae Providentiae bonitas elucet. quod Huic Sideri motum, cum Longitudinis, diurnum, tum Latitudinis, annuum, eumque excentricum indiderit, ut eiusmodi motus diversitate, Atmosphaera ad aequabilem mediocritatem. et lumanis usibus accommodatam, temperiem digereretur: hoc enim Temporum, Hyemis, Aestatis, Auctumni ac Veris vicissitudines habemus: hoc Annorum, Mensium, Dierum Hebdomadumque curticula transigimus quorum diversitatem unus idemque Sol sua praesentia et absentia effcit. Virtus igitur soli Globo Terreno a Divina Providentia datur per motum localem diurnum et annuum, ipsius vitium, facultatumque delatorem. Ne vero iisdem semper radiis Solaribus Terra feriretut. Neve altera Solaris Corporis ad Stellas conversa pars otiari videretur Divina Sapientia ipsi Solis corpori proprios et ab omnibus aliis distinctos motus indidit, que is singulis (quemadmodum longa Astronomorum observatione constat) vicenis septensi diebus circiter unam circa Centrum proprium revolutionem conficeret: atque huius Conversionis beneficio quicquid lucis quicquid virtutis contineret successive tam in Terram, quam circumsitos Coelestium Aetherearumq; Regionum globos quam abundantissime diffunderet. Et hanc quidem circularionem Solis in Tarrae gratiam a Conditore esse inditam ex eo patet, quod ipse non simplici, sed annua circumductione axis mobilis, circa quem prior motus describitur, volvatur. Quo fit ut Sol circa summitatem Borealem et depressionem Australem versus Terram vergat nutetque sex mensium tempore, et ab eadem vicissitudinaria Polorum axiumque mobilium apparitione supra Horizontem Solorem, et occultatione infra eundem devergat; quam vertiginosam librationem ad utilitatem quoque Terrae factuam esse, nulla ratione dubitari debet: hinc enim fit ut per 13 lustrationes, quibus universam perlustrat, uti Terra alia semper aliaque luce Solari ita alia quoque atque ali virtute Sosari haud dubie imbuatur. Quae Influxuum varietas mirum in modum promovetur perpetua macularum, umbrarumque atque facularum motus coniunctione separatione abitu reditu. Si enim umbra Lunae in Ecclipsi Solari tantopere alterat serem quantam alterationem in Sublunaribus effecturum Solem credimus, qui 50 aut 60 subinde macularum umbrarumque tantae magnitudinis ut Lunae Terraeque superficiem aequare videantur Ecclipses patitur? Cum vero Sol nunc veluti maculoso umbrarum ductu lugens, procedat; nunc excusso luctuoso velamine totus serenus, lucidus. placidus et ridibundus modo flammas, mox atras fuligines evomere videatur ut in Figura pulchre elucescit: Certe ista in serram diversimode agere effectus dissimiles producere ratio docet. Cum hac vicissitudine ipsam Solis lucem mirifice varient, impediant, promoveant, augeant, minuantque: qua mutata Solarem consequentet in Terram et sublunatia influxum mutari necesse est. Haec autem ita sese habere omnium fere seculorum acta probant Atronomica. Hinc saepe annos quosdam aliis magis exoticos experimur: Quosque Astrologi variis Planetarum adspectibus nos verius huius Solaris phaenomeni varietati adscribimus.

Cum en im ingens ebullientium Solarium evaporationum copia exegeratur, fieri non potest. Quin lucem et calorem quominus efficaciter in haec Inferiora agat, vehementer impediat. Seutonius eo tempore quo Julius Caesar trucidabatur, circa Solem longo tempore visam veluti materiem quandam crassam et fuliginosm tradit. Tempore, quoque Justiniani Imperatoris anno integro Sol ceu velamento quodam obseptus. adeo parum lucebat et ita obscure ut in Lunam conversus videretur. Observarunt haud absimile prodigium Arabes anno Hegirae 64, quemadmadum in Astrologia sua Hael tradit, quod ea magna rerum desolatio mox secuta fuit. Apud Paulum Diaconum legimus, anno 700 Solis discum veluti sanguineo colore offusum, toti Europae, multorum dierum spatio, Coelo maxime sereno et defaecato ita obscure Iuxisse, ut pene tenebras Mundo offunderet. Quam obscuritatem ingens quoque Cometa secutus est: Cornelius Gemma in sua Cosmocritica, anno 1569 Solis discum eodem vultu comparusse testatur: quod Phasma et Cometa et Civiles s commotiones secutae sunt. Anno denique 1625, paulo ante bellum Suecicum, totius anni decursu discus Solis ingenti macularum ebullitione coopertus tum a me in Germania tum a nostro Schienero Romae uti ex Rosa Ursina patet, fuit observatus. Quae omnia si Astronomi diligenter annotarent, forsan ex huiusmodi phaenomenis ad effectus sublunares comparatis nova Astrologia. multo vulgari illa Planetaria certior, condi posset; quamvis non negem horum Solarium morborum causas non alias, uam infaustos et perniciosos circumsitorum Siderum adspectus esse, qui opportune Solis corpus infestantes, tandem quas dixi Solari corpori tempestates exsuscitant.

In Luna Cysatus noster Atmosphaeram sive vaporum exhalationem in Ecclipsi Anni 1628 ipso Die Natalis Dominici notavit. Unde non dubito in reliquis Planetarum globis idem contingere: qui uti Centra a Centro Universi diversa, ita et diversas quoque exhalationum Sphaeras constituunt. Ex quibus quidem, ni fallor. Cometarum cum supta tum intra Lunam accensorum novarumque Stellarum genesis manifesto patet. Multa hoc loco circa modum quo oi caeterique Planetae suarum exhalationum Sphaeras fundunt. et quomodo inde Cometae nasci possint adducere possem verum cum id in nostro Itinerario Exstatico Coelesti ample docuerimus, ad id Lectorem curiosum remittimus.

CAPUT V.

De Corporis Lunaris Natura et Effectibus.

Ut maior in hoc Mundo rerum effectuumque varietas elucesceret in effabili Divinae Sapientiae consiliis factum est ut complura Corpora in hoc Universo singula variis. diversisque qualitatibus imbuta constituerentur; ut haec foecundis Solis radis impraegnata, Seminumque mistura per lucis Solatis veluti reflexum radium in Terram delata ibidem novas generabilium rerum combinationes molirentur. Ut ver hoc commodius feret Lunam circa Terram et Planetas circa Solem tanquam Centrum converti voluit. ut acceptos a Sole radios in Tellurem commodius funderent. Quoniam dicta Corpora Solis fulgores non duntaxat superficie tenus sed et medullitus in se hauriunt, et nativa sua proprietate tingunt; fit ut Seminales Soli concreatae virtutes per lucidos radios in dicta Corpora propagatae ibi tum Planetarum, caeterorumque Siderum virtute seminali cuique peculiari mixtae tum per radium reflexum in Terram tum per directum refractumque in Atmosphaeram diverso modo operantes diversos quoque eosque innumerabiles effectus iuxta Terrae similiter 蟺伪谓蟽蟺蔚蟻渭委伪 quadam refertae, dispositionem capacitatemque producant. Quod autem tinctura ista ita esse habeat ex ipsis Planetarum diversis coloratis lucibus, uti Saturni plumeo, Martis ignea, Venetis argentea ,Iovis fulgida, et serena patet; quam colorum varietatem a luce Solis non omnino esse ex hoc evincitur. quod eodem tempore. non simili, sed ipsis appropriato colore, semper et ubique imbuantur; neque ex Medio huiusmodi Planetarum Colores desumendi sunt; eo quod, quocunque tandem modo Medium alteretur, illi constanti tenore suo, semper luce in singulis diversimode tincta vestiantur. Unde ex insitis ipsorum coloribus advenientem Solis lucem infci, atque inde in Terram una cum suis qualitatibus specificis reverberari non secus ac Solares radii, per vitra diverso colore imbuta diversis quoque tincturis inficiuntur fatendum est. Haec autem in Terras influentia ex accessu recessuve ipsorum tam ad Solem, quam ad Terram nec non vario situ cum respectu Coeli tum Horizontis, varias quoque dictarum qualitatum modificationes causari nemo dubitare debet. Hinc ne nimia radiorum Solarium aestus vehementia Terra disturbaretur, Terram quandam Aethereum, ut cum Plutarcho loquar, Lunum, inquam veluti aquosum quoddam corpus, innumeris virtutibus praeditum; Soli contra posuit, cuius refrigerio radii fracti temperatique, propriisque foecundi seminibus Telluri communicati, ibi novam sobolem foetumque auspicatentur. Habent autem haec duo Corpora Tellus nostra et Aetherea illa Lunaris tellus, magnam ad se similitudinem uti Libro IV ostendetur, qua una alteram fovet, et sibi invicem favent: influxusque quibus ipsae et utriusque partes tum vivant, tum conserventur, alerenturque. Quin et Maria nostra ad Lunae adspectus varie commoveri non indiget testimonio, utpote quo nihil tritius: sed de hisce citato IV loco amplissimus dabitur dissertandi locus. Consistit autem haec sympathia non nisi in magnatum vitium tum actionum convenientia vitium autem convenientia non nisi in essentiae similitudine: cum pro tratione essentiae rei vires insint et ab ipsa proveniant, et pro ratione virium actiones quoque ut edantur necesse est. Cum enim et Luna corpus sit asperum et Telluri nostrae prorsus simile densum et opacum; ex solido et liquido constitutum, illud Solares radios non solum perfecte imbibit, sed et mutua virium communicatione imbibitum ad nos reflectit, ue vero idem semper influxus esset, Sapientissimus Architectus ea illam arte fabricatus est ut inaequa li semper adspectu menstruo spatio respiceret, et pro diverso situ alia quoque atque alia actionis su intensione eandem feriret atque inde pro naturae indigentia generationes rerum promoveret.

Verum ne quicquam rerum curiosarum omisisse videamur hoc loco Phaenomenon Corporis Lunaris, prout illud tum in Collegio Romano tum ab Eustacho Divino exquisitissimis Telescopiis observatum fuit, apponendum duxi. Invenies in hoc miram quandam ex umbris et luculis conflatam faciem, non secus ac in praecedenti Solis Phaenomeno comparet hoc solum discrimine, quod faculae et maculae in Sole perpetuo inconstantes in Luna vero perpetuo eaedem et immotae eodem semper tenore se habeant; diceres te Pelagus quoddam immensos Terrarum tractus allambens intueri. Videas hic in medio fundo veluti in Oceano quodam longe lateque circumfusas insulas. Videas alicubi veluti lacunas quasdam umbrosas, ex quarum Centro nescio quid prodeat, tremulam diceres exhalationem, quam et proinde Observatotes Selenographi, Lunae Atmosphaeram vocant. In eodem limbo nosine admitatione intueberis, praesertim in Luna Dichotoma, veluti praeruptos: quosdam scopulos et concatenatorum montium ordinem. Ex hoc itaque Schemate, Maribus, Terrestribus Lacubus, Montibus, rite inter se collatis, inferes haud improbabiliter, Lunam Telluri nostrae prorsus similem Globum esse, Corpus videlicet, Terraqueum, id est, ex Humido et Terra Coelesti constitutum; innumeris latentium seminum praeditum facultatibus, quae Solis radiis mixtae in Terra eam rerum multitudinem producant. quam quotidie quidem miramur, tametsi mysticam rationem vix animo comprehendimus.

Lucem quidem illam vehementem in radios diffusam nos putamus esse politisimam quandam eminentioris Lunuris partis portionem seu superficiem. radios Solis prae caerer is partibus vehementius reflectentem. Si nuos essemus in Lunari Corpore, intuentes Terrenum Globum, diceremus profecto altissimorum Montium, cuiusmodi sunt Alpium, Pyrenoerum, Amdium, Caucasi inaccessa iuga. perpetua nive glacieque tecta, similem ad res in Lunari Globo constitutas lucem reflexura. Dici enim vix potest, quam intensam huiusmodi lucem ad se reflectant, quemadmodum Anno 1638 dum Aetnam lustrarem, in Calabriae Montibus vicinisque circumsusis Insulis non sine voluptate me observa sse memini. Esse aurem in Luna exititios veluti Montium scopulos umbrarum incrementum decrementumque ad Solis ortum occasumque in Lunari Horizonte sat ostendunt Observatum enim fuit a lynceis huius temporis Astronomis, nonnullas eminentiores Lune partes, quas montes Lunaret vocant, successive ab una parte illuminari nunc ab altera obtenebrascere haud secus ac in Terreno nostro Horizonte, ad Solis ortum Montes umbras proiiciunt: et tanto quidem minores quanto Sol altius adscenderit: tanto maiores quanto pius ad Ortumn approximavit. Sed haec de Lunae structura, usu; et natura dicta sufficiant.

CAPUT VI.

De proportione Globi Terrae ad Solem ac Lunam

In Itinerario Exstatico diximus, Solem et Lunam caeterosque Planetas, tanta quoad magnitudinem Corporis uni cuique congruam distantiamque unius ab altero, proportione condita fuisse ut semper unus Globus sit in sphaera activitatis alterius, id est, singuli diffusorum radiorum reciproco quodam affluxu se afficiant: quod apertum est signum admirandae proportionis, longitudinis seu intercapedinis, qua ad invicem distant.

Si itaque Sol sub eadem distantia quam in Mundo a Terra habet, maior vel mi nor esset, tunc sicuti maior, nimia luce, qua maximam semper partem Terreni Orbis strinxisset, ita maximam intemperiem rerum in duxisset; sub Polis quoque ultra semestre spatium Hemispherium ultra medietatem illuminasset; unde in toto Terrarum orbe maxima Dierum et Noctium inaequalitas maxima Anni et mirum quantum disparata quatuor stationum constitutio orta summam quoque et inevitabilem confusionem causasset. Si vero o minor quam modo est fuisset: omnia quoque Frigoris et Tenebrarum detri menta consecuta fuissent dum citra medietatem Globum tantum illuminasset. Ea itaque Globus Terrenus proportione constitutus est, ut nulla sit in Mundo gens, quae de insuffciente Caloris, Lucisque portione conqueri possit, aut Naturam insimulare nonnullius, in distributione lucis necessariae praestitae negligentiae: Sed de his vide Artem nostram magnam Lucis et Umbrae fo. 57.

Quoniam porro Solare iubar plurimum ex continuo lucis calorisque diffusi affluxu damni inferre poterat hinc Aeterni Opificis Sapientia aliud terraqueum Lunae Corpus Soli opposuit, ut quod pertinax aestus Solaris efficacia torridum, siccum, exustumque reddidisset, hoc virtute sua et innata humiditate ad aequam temperiem reduceret; et ne, utpote vicinior Terrae, eidem plus aequo, humiditatis copia et ubertate officeret, eam luce nunc crescere, nunc decrescere voluit, tum ad exactius tempetamentum constituendum rerum Sublunar tum tum ad innumeros alios usus et emolumenta, quae in decursu Operis huius declarabuntur.

Neque otiosus censebitur reliquus Planetarum chorus dum quisque sui officii partes ea in Mundana Oeconomia industria exequitur, quas singulis Aeternae Sapientiae lex praescripsit. De quibus cum in Itinerario Exstatico egerimus, eo Lectorem remittimus.

His itaque praemissis iam Terreni Globi fabricam et constitutionem prosequamur.

CAPUT VII.

De extima Telluris structura, eiusque magnitudine.

Vides itaque, tanto hoc miri ficum Divinae Sapientiae Opus artificio conditum ut ei neque 蟿维尉喂蟼 neque 峒埼合佄�尾蔚喂伪 neque 慰峒拔何课轿课嘉�伪 deficiat: in quo nihil sit, quod non unde quaque sit aptum concinnum magnificum et omnem superans admirationem. Nam site Columnarum spectes ornamenta, sive Laquearium tectorumque splendorem, sive Fundamentorum soliditatem spectes, in dignos admirationis raptus te evehi necesse est. Verum quomodo Terreni huius Globi pondus fundari possit? quae sublicae? quali palorum fistucatione solidatae sint, ut super aquarum ei circumfusarum instabilem molem, tanta firmitudine stabiliretur? Si teliquatia Mundi Elementa pro Terrenae Fabricae Columnis statuere velimus: tantum illa ab his differre videbimus, quantum Coelum a Terra.

Quis unquam videre potuit Columnas per 5000 annorum decursum persistentes in quibus etiamnum tori, scamilli, supercilia, cymatia, pulvinorum balthei, abaci, acroteria, Caeteraeque Colamnarum partes integrae, et ab omni corruptionis labe immunes perseverent, cum tamen Elementa propeam per 6000 annorum intervellum in integritate sua permanserint? Quis non miretur huius Fabricae tectum, quod non solam aedificii partem superiorem, sed totum aedifcium ambiat, tectum quod incessantis circumvolutionis motu, ita perpetuo rotetur, ut domum perfecte tegat; ne tamen ei pondus addatur, ita eidem superducatur ur tamen tantum abest ut tenebras offundat, ut potius et luce et calore omnia eiusdem receptacula perfundat; hoc Coelum dicimus, magnificam Sempiterni machinam Architecti: cuius, Terra, pavimentum, in media Mundi sede locata, solida et undique ipsa in sese nutibus suis conglobata vestita Floribus, Fructibus, Herbis Arboribus, Frugibus: quorum omnium incredibilis multitudo insatiabili varietate distinguitur, quorum intuitu delectaris. gustu pasceris, odore refceris: cuius parietes sunt Globi Coelis contigui continenti vertigine firmi perpetua circumvolutionis lege forres pellucidi, nitidi, foris et intus luce, quam iaculantut Astra, Conspicui. Adde Deliciarum varietatem et magnitudinem Fontium gelidas perennitates, liquores pellucidos, Amnlum riparum vestitus floridissimos, concavas Speluncarum altitudines, Saxorum asperitates, impendentium Montium summitates, Camporum immensitates; ut interim sileam immensam inexhaustamque Thesaurorum in intimis Telluris receptaculis conclusorum copiam et uberratem. Incolarum vero huius tam admirandi palatii quanta varietas et numerus, quanta praeter Hominem, omnium Finem, Animantium specie differentium diversitas? quanta OECONOMI, in rerum unicuique ad se sustentandum propagandumque necessariarum provisione, Bonitas et Sapientia? quanta pulchritudo Maris? quanta Insularum multitudo? quae Orarum, litorumque amoenitas? Quot, quamque disparia Piscium Belluarumque immanium saxisque nativa testa adhaerentium genera? Sileo hic Aeris, Aquae, lgnisque mirificos in natura rerum colludentium effectus: praetereo interiorem singulorum Terrenae molis viscerum constituionem. Sed de inaestimabilibus DEI Operibus ratiocinii vela tempestive contraho, ne mentis aestu nescio quo abreptus a proositae nobis materiae instituto, longius quam ut pedem referre liceat, seducar.

Tellsu itaque quemudum Mundum Terrenum dicimus, Humani generis Sphaera ex aqua Terra in unum conflata Globum, in medio Mundi suis fixa ponderibus haeret: cuius extima superficies partim Terrestri partim Aqueo veluti indumento quodam vestita, omnes reliquos Mundi globos rerum praestantia et varietate superat: cuius magnitudo et quantitas tametsi a compluribus omnium seculorum Mathematicis summa ingenii felicitate pollentibus tentata sit a nemine tamen, quod sciam, in hunc usque diem plane expedita fuit. Supponunt enim plerique in hoc tenta mento Globum Methematice rotundum supponunt perfectam huius Molis soliditatem, ab omnibus interioribus viscerum cavernis abstrahendo et hoc quidem ratiocinio ad aliquam mensurationis certitudinem pervenerunt, quamvis nemo ad praecisam magnitudinis determinatioem pertigerit. Nam praeter mensurarum utabilium instabiliumque ac unicuique non dicam Regno, sed et Provinciae, Oppidisque peculiarium, propriarumque, fallaciam accedit tum montium innumerorum cornatenatisque ordinibus longe lateque exporrectorum inaequalitas, tum planitierum, desertorumque in immensum distensorum in hanc usque diem inexplorata intercapedo; quae quidem omnia uti hominum notiiam fugiunt, ita fieri non potest, ut humana industria per certam et determinatam mensuram definiantur. Unde Geometrae sola pura puta hypothesi contenti, ut aliquid certi constituant, Corpus Terrenum ex Aqueas et Terrestri substantia in unum globum sphaerice coagmentatum, omnibus monium superciliis, convalliumque consequentium profunditatibus neglectis, considerare, et iuxta hanc hypothesin dimensiones suas instituere solent. Quod ta met si multi nullis non seculis tentarint, adeo tamen a se invicem discrepant, ut hoc in illos haud incrongrue dictum videatur.

Quo plus progredior, eo plus in devia tendo. Tentavit id primus Eratosthenes scaphio inter Syenem et Alexandriam, explorarunt et Archimedes, Hipparchus, Strabo, Ptolomaeus, sed notabili ab Eratosthene differentia. Petriculum tanti negotii fecit in campis Fingar magnis sumptibus Rex Alammon. ut est apud Abulsedam Arabem, non ignobile Cosmographum. Inquisiverunt et posteri, quotquot fuerunt sagacioris ingenii Methematici, scaphiis aliisque sciathericis tum exquisita Regionis alicuius planioris iuxta Meridianum Tractum, quae uni Gradui coelesti responderet, mensura. Discusserunt Turrium Montiumque altitudines spe ad tam desideratam notitiam perveniendi at frustra; cum enim omnium conatus laude sane dignissimos examinaris, vix ullum cum alio convenite reperies: cum tamen Regulae de proportione Diametri ad Circumferentiam, et de Magnitudine et quantitate Sphaerae per eam invenienda sint certissimae et infallibiles: nec Triangulorum Sphaericorum analysis, si Geometria sibi constet, fallere queat. Quamnam itaque rationem tantae diversitatis esse putemus paucis aperiam.

Duo potissimum existimo, quae omnem Geometrarum in Terrae quantitate mensuranda laborem eludant. Primum est, maxima mensurarum, diversis Orbis regionibus provinciis: oppidis usitatarum diversitas: quae sane tanta est ut vix sit oppidum, quod ab altero mensurae quantitate non differat; atque adeo nihil difficilius sit quam omnem harum mensurarum differentiam ad unam stabilem et incommutabilem mensuram redigere cum funda mentum desit mensurae. Si enim statuas pro minimo mensurae termino v.g. granum tritici, aut sinapis, memorata grana adeo differentis quantitatis sunt, ut ea pro diversorum elimatum Horizontum Terrarumque conditione notabilem quantitatem acquirere comperias. Si vero qualecunque humani corporis membrum pro certo mensurae fundamento assumpseris puta pollicem palmum, spithamam, edem, passum et similia tanto sane sub iis quoque maiorem inaequalitatis differentiam reperies, quanto homo ab homine quoad naturalem corporis constitutionem differentior est. Ut itaque tantae diversitati aliquid certi constitueretur, certa et infallibilis mensura omnibus in Orbe Mathematicis, iuxta quam operationes instituerent subministrari deberet, a Monarcha quodam summa auctoritate pollente non ea quidem charta aut pergameno inscripta (siquiem et haec ex aeris climatumque mutatione sua damna patitur) sed aeri similique materiae durabili incisa. Sed neque sic assumptae mensure rationem subsistere posse hoc acto ostendo.

ln Geodaetica huius negotii pragmatia necessario requitritur, imo praesupponitur analysis Trianguli e cuius laterum angulorumque proportione, cum lateris quantitate cognita, in totius incognitae quantitatis notitiam per venimus. Veruntamen triangulum huiusmodi constitui non potest, nisi per visualem, vel Solarem in aliquo sciatherico organo aut instrumento radium: at neutrum ad hoc negotium sufficere posse, adeo verum est ut de eo dubitare nemo possit nisi forsan ille, qui inevitabiles in dioptica Astronomia occurrentium difficultatum scopulos non expertus fuerit.

Tiro in Astronomico negotio non multum versatus forsan existimare posset, linem visualem, qua per intru in Astrum aliquod, aut montis alicuius. aut turr is verticem collimamus ita recta in obiectum tendere, ut fieri non possit talem lineam non exacte constitutam esse quam Alhidada tam rectam esse demonstrat: sed qui Naturae arcaniora norunt instabilemque refractionum, in tanta mediorum diversitate naturam exactius rimantur. aliud comperiunt Quod ut paulo fusius exponatur sciendum est aeris, medium ob fluxilis naturae inconstantiam, adeo diversum esse tum ratione temporis tum locorum, ut vix eiusdem diei hora, vix mensis aut septimana totius anni decursu assignari possit quo non iuxta diversas rarefactionis aut condensationis leges suas pariter alterationes subeat. Accedit hisce locorum disparata conditio, qua sit, ut medium aerium aliud sit ad Mare flumina, lacus, paludes; aliud in montibus locisque desertis et inaquosis aliud in Australibus in Borealibus regionibus aliud; aliud sub ona Torrida, sub Temperata aliud, aliud sub Frigida: adeoque pro Horizontum statu et naturali constitutione illud aliter et aliter mutati necesse sit. Certum est, radium quoque visualem totius Geodoetici negotii fundamentum iuxta dictas diversitates mirum in modum alterari cum Obiectum visum nunc altius nunc demissius, pro medii refracti ratione exhibeatur. Docet hanc fallaciam ipse Horizon, qui luminosa Stellarum corpora refringentis Naturae potestate iam exorta spectanda exhibet, quae tamen iuxta rigorem Astronomicum adhuc sub Horizonte abdita, emersisse non deberent Insulae in medio Maris sinu derepente comparent, que prius tectae latebant. Vertices montium alias invisi deteguntur: non sane alia ratione, nisi quod refractio res abditas ultra naturalem constitutionem pro medii dispositione nunc altius etc altius attollat de quibus vide nostram Artem Anaclasticam in Opere, quod Ars magna Luci et Umbrae nuncupatur ubi fusius omnia prosecuti sumus.

Hoc itaque posito, feri non posse puto, ut quispiam quantumvis sagaci et subtili ingenio instructus sit aut Stellae aut remotioris Montis altitudinem praecise et vere non obstante instrumenti praestantia et certitudie attingat; ut proinde hanc unicam causam esse existimem curtanta sit inter Auctores de Terrestris Globi magnitudine differentia. Qui vero in planitie notabili negotium huiusmodi Geodoeticum per decempedas ordiuntur, parem difficultatis aleam sortiuntur cum spatium tantillum praeterquam quod ad totus Terreni Globi ambitum insensibile, sit ei minima quoque Coeli portio correspondeat: quae uti praecise per Instrumenta in Minutis primis aut iecundis attingatut vix neri pone exstimem; ut interim sileam mensorum de sectus in mensurandis per decempedas aut catenas longitudinibus inevitabiliter com missos.

Posito vero hxc omnia recte et cum de siderata diligentia confecta esse : ecce nova sese difficultas offert; Cum scire non possimus num dicta planities cum superfici Maris recta coincidat, num ea aut altior au demissior sit. Si enim altior sit, ambitum circumferentia iusto maiorem si minor minorem futurum quis est qui non videt medium autem quis attinget? Certe Ille solus qui uti in numero, pondere et mensura fecit omnia, ita praecisam quoque aequalitatem Terrene superficiei cum Aquea solus attingit.

Sunt alii, qui ex alta quadam specula per lineam virtualem, superficiem Maris tangentem ad, negotii Geodoetici ici finem se pervenire posse putant sed quis punctum contactis in tanta E sementi inconstania certo signare poterit: quis certum fixumque punctum in fluxilis naturae instabilitate, Flucti bus nunc in convallium morem subsidentibus nune adinstar montium tumentibus discriminabit? Certe nullus. Geodaetae quidem se in Horizontis et Coeli confinio, visuali linea non nisi punctum tangere firmiter sibi persuadebunt; ego ver dico illud tantum esse punctum ut amplitudine sua non dicam pedem aur passum, sed multa milliaria stringat, comprehendatque; illudimur sensibus. inaequalitate superficiei Maris pro planitie putata decipimur, Aer mille nobis modis illudit ut proinde totum hoc Geodaeticum machinamentum revera subsistere non possit, nisi Superficies Maris sine omni inaequalitate rotunda nisi Planities Terrestris cum Maris superficie continua nisi Aerium medium ubique locorum idem constituatur. Quae res uti Humanam potentiam scientiamque longe excedit. ita quoque omnis humanae industriae conatus in Telluris quantitae exacte investiganda luditur. Quae non scribo ut cuiquam in tam laude digno molimine praeiudicare velim sed ut difficultatem rei exequendae ob oculos ponam curiosi Lectoris.

Sed venio ad alterum difficultatis caput unt qui non Superficiem duntaxat, sed et Soliditatem pondusque Telluris ad trutinam vocant: quod quidem supposita Terrenae Semidiametri parte si per hypothesin, Terram homogeneam, Corpus totum quantum quantum solidum spectent, difficile non foret sed nonnullos esse, qui subductis Terrae cavernis reliquum balanci committant, meo quidem iudicio, audacior aequo conatus censeri debet: cum praeter inutile computus exercitium nihil adeo aliud nobis emolumenti producat. Hoc unicumscio, Terrae pondus investigare, maiores forsan difficultates adnexas habere, quam ut eas humanae industriae labor evincat. Nam, uti in sequentibus ostendetur, cum erra in numeris cuniculis perfossa ingentibus sine numeto carernis, parvis, minimis, maximis referta sit; ac diende heterogeneae naturae mixtis copstet, ut ad aptatum ponderationis scopum quis pertingere posset, horum omnium notitiam ut possideret, necesse foret.

Concludamus itaque cum Divo Iobo: Accinge sicut fir lumbos tuos, interrogabo te, responde mihi, ubi eras, quando ponebam fundamenta Terrae? Indica mihi, si habes intelligentiam ejus? Quis posuit mensuras eius, si nosti? Vel quis tetendit super eam lineam, super quo bases illius fundatae sung, aut quis dimisit qangularem lapidem eius? Nunquid ingressus es profundum Maris, et in novissimis Abyssi deambulasti? Nunquid considerasti latitudinem Terrae? Respondi autem Iob: Respondere quid possum? Manum meam ponam super os meum, unum locutus sum, quod utinam non dixissem, et alterum, quibus ultra non addam.

Atque hec sunt, quae de vastitate ac magnitudine Geocosmi dicenda putavi: Modos tum mensurandi tum ponderandi totius Molem. cum alibi nostris in Operibus tradiderimus et vix Geographicum Opus, ubi methodus non contineatur existat consulto ne opus hoc, iam ab aliis traditis referciam, praetergressus sum: ne tamen Lector desiderata notitia frustretur, Tabellam Auctorum, qui in Terrena mole mensuranda opertam suam contulerunt. ex qua in tanta discrepantia, quae magis ad gustum sunt. excerpere poterit, apud doctissimum Patrem nostrum Ricciolium in Almagesto novo reperiet Tomo I. fol. 62.

CAPUT VIII

De Montibus Geocosmi eorumque necessitate.

Magna inter Auctores potissimum Sacrarum Literarum Interpretes, controversia est, Utrum ante Diluvium Terra montibus fuerit exasperata, Utrum vero undique et undique plana fuerit superficie conglobata. Uraque sententia suos habet Sectatores Verum uti prior verissima est, ita posterior falsissima et periculosa in fide. Certe Sacer Textus luculenter docet Montiut fuisse praeditam ab initio; meminit enim Montis Ararat, meminit altitudinis aquarum in Cataclysmo sypra omne monte inuniversa Terra quindecim cubitis exaltatarum. Si ergo Montes operuit Cataclysmus aquatum, ergo ante eum iam fuerunt unde posteriotis sententiae. Sectatores audiendi non sunt. Terrenum itaque Globum montibus fuisse exasperatum adeo certum est ut is solus in contrariam sententiam abire possit, qui Naturae necessitatem ignorat. Montes Terreno Globo ita necessarii fuerunt ut sine is iis Globus Terrenus consistere non posset, tum ob eximias quas Terrae conferunt utilitates. tum ob causas paulo post fusius exponencas. Siquidem, uti Divina Providentia mirando opificio constituit Terrenae molis Globum, ita fines Opifcis ita sublimes sunt ut vix sit qui ad eos omnes et singulos pertingere quantumvis sagacissimo ingenio imbutus, possit. Nonnulla tamen hoc loco recensere visum fuit, ut inde si cui sufficiat animus, reliqua concludere possit.

Quod itaque, primo, ossa in Microcosmo, hoc in Geocosmo Montium structura facit; qui totam Terreni Globi molem ita stringunt ut dissolvi minime possit atque hoc modo perfectam consistentiam consequatur. Cum enim Terra non unius generis glebam utero suo contineat sed innumeris diversarum rerum speciebus uti Mineralibus Pulveribus, Metallicis fluoribus, Cineribus, ut postea referetur foeta sit: certe illa consistere non possent, nisi firma structura intra intimas concavitates, Montium compage, veluti dolia circis, continerentur. Secundo, cum Mare Terrae circumfluum, perpetuo aestu, tum fluxu refluxuque tum Ventorum impetu agitetur, cert sine Montium repagulis Terra durare non posset: his enim intra sinus suos alveosque veluti vectibus et ostiis, ne Terram immodica diluvione devastet. continetur, uxta illud Iobi: Circumdedi illud terminis meis, et posui vectem et ostia, et dixi, Usque huc venies, et non procedes amplius, et hic confringes tumentes fluctus tuos. Tertio, Montes ad Fontium, Fluviorumque propaginem prorsus necessarii erant; his enim Terra declivior facilem Mare fluxum praebet quod ser prorsus plana fui stet fierii non potuisset; sed de his uberius in Tractatu de Origine Fontium. Sunt ergo Montes veluti Mammae quaedam in Geocosmo protuberantes, et tanquam Naturae quaedam penaria et reconditoria, tum ad liquorem perpetuo suppeditandum, tum ad subiectas Montium Regionumque convalles benefici liquoris undiquaque diffusi munere alendas foecundandasque, a provida Natura institura. Quarto, Montes tum ad rabiem Ventorum coercendam, tum ad Herbarum, Arbotrum, Plantarumque varietarem quae sine Montibus caeteroquin non provenirent, producendam, tum denique ad aestum Solis temperandum, Aerisque salubritatem, quae omnia non nisi in altioribus Montium recessibus obtinentur mirum in modum conferunt. Hinc homines pecudesque aestivo fervore lassati montanas ut plurimum regiones, refrigerii, sanitatisque instaurandae causa, petunt. Quinto, quid Montes aliud sunt. quam Metallicorum corporum promus condus inexhaustus, in quorum concavitatibus per abditos meatus, Ignis subterranei virtute et energia veluti in Fornace quadam decocta, et ad maturitatem desideratam deducta in usum mortalium egeruntur. Non dicam hic de amoenitate Prospectus de utilitate, quam Umbra sua in subiectis agrorum planis vallibusque conferunt: non memoro quanti in natura locorum constituenda momenti Montes sint: hoc sancte affirmare ausim. Diversarum Regionum, Provinciarum Urbiumque proprietatem qualitatemque non nisi a natural Montium circum sitorum constitutione provenire. Sed unum est quod Natura provida in Montium constitutione et partium Terrestrium exasperatione potissimum intendit caloris scilicer proportionatum incrementum, sine quo nihil recte disponi potuisset: hinc enim fit, ut Solares, caeterorumque Siderum radii, incta Montium an fructus, saxo sarumque molium dispares constitutiones. vario reflexu vehementer intendant calorem, halitus vaporesque ad Meteorologicas impressiones efficiendas eliciant: ex quibus innumera in Geocosmi oeconomia emolumenta, ut suo loco dicetur, nasci necesse est. Cui non experientia constat Plana Montibus supposita mox ad primum Solis in Arietem ingressum, solutis nivium quibus ertices Montium operti sunt, molibus terram circumsitam mirum in modum fovere et ad foeturam sollicitare. Et ne humore nimio Terra inebriaretur declivitate sua humoris stagnationem imped iens humorem continuo fluxu intra alveos Fluminum coactum in Mare detrudit; ut sic superfluo humore exonerata apta reddatur proventibus rerum.

Si vero Terra, plana superficie distenta fuisset, omnibus iam recensitis emolumentis haud dubie caruisset: neque enim Flumina ob aequabilem Terrae superficiem, fluxum suum continuassent, neque Nives liquefactae habuislent, quo sese exonerarent stagnantium itaque multitudine Aquarum in omnes partes dissusarum, Terram un a cum Vegetantis Sentient isque naturae foetibus, humoris superfluitate perire necesse fuisset; Accedit aeris insalubritas. quam sine motu consistentium planorum stagnantiumque aquarum putredines causassent.

Ex quibus omnibus penitiori mentis scrutinio expensis, Montium necessitas luculenter patet.

CAPUT IX.

De arcana Montium constitutione.

Qui Sphaeram materialem conficere volunt circulos primo adaptant quos Meridianos vocant, ea dispositione, ut omnes sese in Polis Mundi intersecent, hisce deinde Aequatorem, caeterosque ordine circulos parallelos tum ad consistentiam Sphaerae, tum ad arcanam Telluris constitutionem indigitandam applicant. Si paulo subtiliori trutina Geocosmi structuram examinemus qua aptat concinnatque Telluris Globum, eadem prorsus ratione Natura constitutum comperiemus: siquidem Montium c atenas a Polo ad Polum, sive ex Borea in Austrum constitutas esse ipse Geocosmus sat superque docet. Sed ut veritatem rei clarius ostendamus.

Prima Catena Montium in circulum ordinata deducitur a Polo per Islandiam, Scotiam, Angliam, Germaniam, continua Montium ferie, rectoque tramite usque ad Alpes, quae sunt veluti nodus quidam Catenae magnae, quo qui discontinuo ordine extensi Montes nonnullam connexionis labem incurrerint vinciantur, constringanturque ad firmio rem consistentiam. Ab Alpibus vero, novo veluri annulari ordine implexi, Montes Apennino iunguntur, quo totius meditullium Italiae haud secus ac spina quaeda dorsi optima ossium compage. continuata serie per Siciliam Montiubs Africae connuectitur, et quos Lunae vocant.

Alter Catenae magnae nodus, usque ad ultimum Austri Promontorium, Bonae spei nuncupatum, extenditur, quem ordinem haud dulbie usque ad oppositum Mundi Polum continuari ipsa ratio dictat. Ex hoc vero Austrio Polo per incognitos Australis Terrae tractus, usque ad Fretum Magellanicum distenditur, et hinc per Andium Americae Australis, Borae que immensos tractus Polo Boreo jungitur ei, a quo dimanarat.

Altera Catena ad angulos rectos primam intersecans, abiensque ex Polo et distensio, nis suae propaginem per Tartarium derivans Imaum sibi coniungit, qui per mediam Scytham, magnum Mogoris Imperium, et tandem per medium Indiae dorsum in Promontorium Comorinum excurrit ubi mediante Maris fundo Montibus Zeilani Insulae et hinc subter Oceanum in Polum Austrinum distenitur: atque linc tandem, per incognitos tertrzrum. Oceanique tractus principio. a quo discessit, connectitur Quoniam vero perpetuus Oceani aestus fluxusque ex Oriente in Occidentem continua sua allisione, noi nullum detrimentum adferre poterat: lince provida Natura transversas Montium catenas disposuit, quibus totius Terrenae Molis machina firmiorem consistentiam adipisceretur. Unde vides ex Oriente in Occidentem ab ultima Sinarum Regione Montes montibus ita annexos ut quos China per transversum propagat, Imaus extra Chinam continuet in Occidentem Schythiae, Indiae, Caspii Maris, Americae, Asiae Minoris, Macedoniae, usque ad Alpes Cottias et Rhaetias continuatis Montibus conjungat, quas Alpes per Delphinatum totamque Narbonensem Galliam continuas committit Alpibus Pyrenaeis, quae hinc tandem in ultimum Occidentis terminum, usquedum suo restituantur principio, ordine mirifico propagantur.

Sed quaeres forsan Cur Catenae huiusmodi in Oceano continuata non videantur, sed ultimis Terrarum promontoriis quasi abruptaae et interruptae dispareant? Respondeo, Catenas huiusmodi Montium non abrumpi omnino sed subter Oceani profunditatem eodem ordine continuari; quod vero non emineant, ni si per dispersas hinc inde insulas in Oceano emergentes id certe sagacissimo Naturae consilio factum

esse tibi persuadeas: Cum enim Oceanus perpetuo fluxu Orbem Terrarum ambiat, fluxilis naturae Elementum veluti iure quodam, itinera ab omni obstaculo et repagulis immunia et undiquaque pervia requitebat; hinc Catenae Montium per extititios vertices in Oceano non continuantur, ne eae motui Oceani Mariumque, obicem ponerent atque adeo liberum haberent campum ad universam Terram copioso aquarum affluxu foecundandam: quod non accidisset si Oceanus Montium catenis praepeditus, non liberas sed motionibus agitationibusque inaccessas semitas offendisset. Ne vero liberrimo suo et impetuosissimo motu, Terrestrium regionum oris, alluione sua, detrimento foret Natura has Montium catenas disposuit ut ad hos tumentibus undarum procellis fractis, ad suos sibi destinatos alveos reditet. Quoniam vero Oceanus suas quoque fluendi leges a Botea in Austrum, et contra statutis temporibus servat: contra hoc transversi Montium ordines positi sunt, ut hoc pacto sine offendiculo, Natura suas operationes in Terrestris Mundi Oeconomia perficeret. Nemo tamen holoco existimet velim, Catenas hasce Montium in perfectos circulos coordinatas, sed prout serrarum necessitas requirebat, subinde fimbriis catenarum immensa utrinque Regionum circumiacentium spatia deductis compositas.

HEMISPHAERIUM

Globi Terreni aquis nudatae

Verum cum de his uberius DEO dante in sequentibus dicturi simus haec in genere tantum:dicta de Montibus sufficiant.

Figuram hic appositam vide. In qua Cetana Montium A B C D, monstrat, illa Montium compagem, quae a Polo Arctico, per Europae medium, et per Africam, ad Polum Antarcticum et hinc per Americae Australis Andes, Polo Boreo, unde ducta fuerat restituitur. Catena vero Montium A E C, a Polo Boreo A per medium Asiae, et Indiae usque ad C Polum Austrinum distenditur, et hinc tandem per incognitam Submarinam compagem Polo Boreo A restituitur. Montium vero Catenae in latitudinem extensae B E D, caeteraeque parallelae, notant, transveram Montium compagem ad firmiorem Totius consistentiam, ob fines paulo ante descriptos.

CAPUT X.

De Montibus in particulari arcana eorundem ad ulus humanos architectura.

搂.&苍产蝉辫;滨

De Reconditoriis seu Hydrophlaciis in Europa constitutis.

Montes a Natura non casuali aut tumultuario, sed sagacissimo consilio constitutos in Oorbis Terrarum superficie protuberantes, ea quae am dicturisumus, sat superque comprobabunt. Ex his enim praeter humorem, quem Montium ope universae Telluri confert, alios innumeros usus habet, quos supra enarravimus. Nos ad ea, quae quod sciam, ant nos lucusque nemo adivertit describenda calamum distendamus. Quod ut quam opti me fiat.

Notandum Primo, Terrenum Globum, a Polo ad Polum inaequali quadam et difformi compage, at non sine summa providentia ita constitutum esse, ur in Terrestrium partium meditulliis, maxime sese admirandum ostenderet; dum maximorum, et ingentium Montium coacervationi, veluti quosdam catenarum magnatum nodos, innexuit tum ad firmiorem totius Compagis consistentiam et firmitudinem, tum ad fundanda in Montium caecis visceribus immensa aquarum penaria, ex quibus veluti promocondis Flumina undique scaturientia subditos sibi convallium camporumque tractus benigno profluvio irrigarent. Quod ut oculis curiosi Lectoris pateat, enumeratione partium rem fusius enodandam duxi.

Huiusmodi Naturae reconditoria in Europa primo loco sunt Montium protuberantium longe lateque diffusa soboles, quas Alpes vocant. Ex quibus veluti ex praediviti quodam Hydrophylacio, abundantissima aquarum profluvia omnibus Europae Regionibus suppeditantur. Sunt autem triplici nomine distinctae, quatum illae quae Galliam respiciunt, Cottiae, quae Helvetiam ambiunt, Rhaeiae cum adnexo Vogeso; quae demum Adriaticum Mare spectant, Penninae dicuntur. Ex toto hoc Alpium complexu, veluti ex foecundo utero, effusi ingentes Amnes, Danubius, Rhenus, Oenus, Germaniam; Rhodanus, Arar, Mosa, Mosella, Galliam Belgiumque; Padus vero et Davus Illyricum irrigando beant. Ex hoc non Flumina tantum, sedet ingentes et immensi Lacus originem traxere suam. In Germania Lacus Acronius, Lucerinus, Tigurinus; In Gallia Insubriumque Regione, Lemanus; ut interim innumeros minoris ordinis Lacus subticeam. In Italia Cisalpina Lacus tres, quos Majorem, Comensem, antiquis Larium, et de la Garda vocant. Unde autem tanta aquarum ubertas originem suam nanciscatur et quomodo Montium penariis contineatur, suo loco et tempore ostendetur: hoc enim loco penariorum tantum dispositione tractare visum est ut ea explorata paulatim ad occultas et abditas tantorum Naturae mirabilium causas pertingamus. Sed filum occeptum sequamur.

Enarrata itaque Alpium concameratio, cum non aequali mensura aquarum omnibus et singulis circumsitis Regionibus sese communicare possit ne necessitati mortalium novercam se praebuisse Natura videatur, hinc alios sibi ex omni parte coacervatos Montium ordines, fimbriis suis adnexuit veluti auxiliares quasdam copias: In Germania quidem Montes Noricos, et qui Bohemiam cingunt, Hercynios, qui Boream spectat, Cattimelibocum: In Gallia Vogesum, Alvernios, et Alpium Cottiarum reliquias, Delphnatus Montes: In Italia Apennini ossamentum, innumeris montibus, veluti spina quaedam dorsi ex officibus, coagmentatum. Adeo ut in Germania supra citati Montes aliam Fluminum foeturam suppeditent, id est, Moenum, Albim, Moldavam, Amasum; In Gallia Ligurim, Sequandam, Druentiam, Varum; In Italia Arnum, Tyberim, Anienem, Lyrim, Vulturnum, quibus universa Italia, Gallia, Germania foecundo profluvio irrigantur. Ne vero extremae Europae Regiones debito sibi humoris nutrimento destituerentur nova constituit Natura cellaria seu reconditoria. Incer Hispaniam et Galliam Alpes sive Montes Pyrenaoes: Inter Germaniam et Poloniam. Hungariamque Carpathios Montes; quorum illi in Gallia Garumnam; In Hispania Iberum, Durium, Tagum, Boetim, Guadianam ex Pyrenaeorum plicis, id est, Castellae Montibus, deducta Flumina profundunt: At vero in Polonia Vistulam, in Hungaria Tibiscum in Germania, Oderam, aliosque innumeros, quibus dictae Regiones scatent, Fluvios produnt.

Atque ade hisce tribus Naturae Aquarum reconditoriis positis universa Europa summis et inexplicabilibus emolumentis beatur.

搂. II

De Penariis Naturae, seu Hydrophylaciis in Asia constitutis.

Quo in Europa in Penariis Montium concitituendis: tenore processit eodem in Asia, in Montium constitutione lusit Natura rerum. Siquidem ex geographica disciplina constat, mediam totius Asiae longitudinem continuatis Montium catenis a Thracio Occidentis Bosphoro, usque in ultimum Orientis terminum protensam, Borealem Asiam, id est, id est Scythiam seu Tartariam ab India Austrina veluti discriminare. Qui quidem Montium acervi pro vari situ varias denominationes sortiti sunt; nonnullis illos sub Turi et Antitauri, quibusdam sub Caucasi, aliquibus quoque sub Imai et Parapanisi nominibus indigitantibus. Quidquid sit, non cum nominibus fed cum rebus nobis n臋gotium est. Certum est hos Montes in meditullio totius Asiae concurrentes, ingentem altissimorum Montium globum constituere, quod nos poinde principale potius Asiae Hydrophylacium asserimus. Nam id in omnes Asiae partes immensa eructat Flumnia, versus Austrum quidem, Indum et Gangem quibus universa Indorum Natio abunde irrigatur; versus Orientem plurimos immensosque Regni Sinarum amnes; versus Boream Rha et Obin; versus Occidentem denique nobilissima Flumina Oxum, Iaxastem et Hydaspim, praeter innumeros ingentesque lacus, quos efficit, praebet, uti Mappa hic apposita luculenter demonstrat. Quoniam vero Asia longiori tractu protenditur, quam ut singulas longe lateque sparsas Regiones attingere possit; hinc divitias suas per Subterraneorum regnorum commercia ita distribuit, ur nulla plus se altera accepisse gloriari possit. Nam Taurus et Antitaurus Minorem Asiam uberrimis Fluviis beat: Graeciam Fluviis ex Acrocerauniis Atho, Olympo, Pelione, Ossa, caeterisque, profusis. Armeniam, Persidem, Babyloniam celeberrimis Fluminibus Euphrate, Tigri, Derbi, caeterisque, quos brevitatis causo sileo, Gordiaei, sive Ararat atque Caspii Montes irrigant; qui Tauro et Caucoso ab Occidente nexi, tandem ad Ortum in paulo ante Montium enarratam congeriem veluti diversi rami in truncum suum implantantur. Habent et in Septentrionis ultimo angulo Hyerborie et Richaei Montes sua Hydrophylacia, ex quibus vastissimi Fluvii, Borysthenes, Volga, Tanais, effusi. Russam et Tattariam ubertim rigant: de quibus eorumque memorabilibus, rebus suo loco fusius agetur.

搂.&苍产蝉辫;滨II.

De Hydrophylaciis seu Montum penariis in Africa constitutis.

Uti Africa magna ex parte Torridae Zonae aestibus exposita est, ac proinde summa siccitate laborat, ita Natura huic malo providens, vastissimum Hyddrophylacium in meditullio eius constitui, quos Montes Lunae vocant: estque immensorum Montium congeries, qui innumeros ex omni prte amnes veluti ex foecundis uberibus longe lateque profundunt: ex quibus primo loco Nilus omnium Mundi fluviorum celeberrimus originem suam trahens et per longas atque incognitas ambages tandem per catadupas praecipitatus summa Aegypti felicitate in Mare Mediterraneum maxima aquarum mole praegravatus exoneratur. Ex hoc airur Occidentem petit, et Regiones varias inexploratae adhuc magnitudinis allambendo, Oceano tandem Atlantico miscetur: a quo non procul ortus Niger, varias fortunae vices subiens iam Terrae voraginibus absorptus iam denuo evomitus,pari passu in paulo ante memoratum Oceanum effunditur. A Meridie Cuamam, aliosque peregrini idiomatis nominibus transformatos amnes, qui et vastitate cum ipso Mari comparari queunt eructat quos omnes Oceanus Meridionalis excipit. Ne vero Nubiae et Lybiae deserta aestu perirent, Atlantis concatenatos in Ortum Montes Natura ita distribuit ut sicuti a Capite humor per omnia Corporis membra distribuitur, ita ab Atlante per reliqua Montium viscera, lahoranti naturae hic subveniretur.

Huiusmodi autem aquarum velut Cadi recondirorii sunt duo Lacus Zambre et Zaire; quorum hunc non male dixerim foeturam alterius Zambri, tanta uterque aquarum copi turgens ut non flumina sed maria eructare videantur; potissimum Lacus Zambri, qui veluti in Centro constitutus, ac in amnes amplissimos diffusus. singulis Mundi partibus ceu e praedivite vena confert abundantissima aquarum profluvia: Septentrioni quidem Nilum, Orienti ingentia Flumina Cuamam et Coabum, Zeila, Manhice seu Manhensen Austro, Occideneti denique Zaire: quotum hi omnem Meridionalis Africae Occidentalem plagam, Regna Congo, Anugolam. Monomotapam, Matamam, Bagamidri, Agasymbam. usque ad Bonae Spei Caput irrigantes foecundo limo a sterilitate vindicint: isti vero totam interiorem Abyssinorum Regionem, easque omnes, quas ab Ostio Maris Erythraei uscue ad Cuamae ostium maritima ora disterminat, quae sunt Melindae, Barnagassus, Quiloa, Mombaza, Mozimba, Membaca, Mombara Membaca. Mozambicum, aliaque huiusmodi Regnorum monstra. Verum ut tam notabilem historiam hic apponumus, et ut veritas a tot seculis desiderata, tandem innotescat, qui proprii sint Nili fontes, aperire tentabo.

Diximus alibi, Odoardum Lopez prae caeteris in originis Nili inventionem incubuisse atque hoc unicum sategisse, ut Nili fontes proprios assignaret. Verum nec Odoardus verae scaturiginis Nili inspector fuit, neque eius relatio rei satis conformis est Veriora igitur de tam in signi argumento adducenda nobis sunt. Eo ipso igitur tempore, quo negotium hoc intricatissimum, summe per plexum me teneret, huc Romam appulit P. Franciscus Caravaglius Indiae et Aethiopiae procurator: a quo ego per manuscriptum P. Petri Pais veritatem edoctus, eandem hic posteritati consignare volui ut veritas tandem post tot ac tantas gravissimo tum Auctorum fallacias futilesque coniecturas suo nitori restituatur.

Res ita se habet: Provincia ubi Nilus oritur, vocatur Agaos,. vicina Regno Goiam; Terra. in qua oritur vocatur Sabala: in apice Montis, in plano arboribus undique citcundato Diametros fontis lata pedem unum cum dimidio, fundi inexplorabilis, margine non redundat sed in radiceontis exitum sibi pandit ubi simul ac e Montis visceribus emersit in flumen diffunditur, qui ali is subiinde fluminibus auctus tandem in lacum sese 30 leucarum longitudinis, latitudinis 14 exonerat: a quo dum iterum emergit per longas Terrarum ambages gyrans, ad eundem fere locum: unde prodierat videlicet ad Fontem perveniens reflexo cursu recta peringentia praecipitia saxaque inaccessa dilapsus ad interiora divertitur Aethiopiae.

Quae omnia confirmantur P. Petri Pais Societatis nostrae Sacerdotis oculato testimonio, qui hunc sontem Nili una cum Imperatore Aethiopiae uterque curiositate simul ac veritatis amore percitus. magno exercitu sociatus dictum fontem lustravit. Verum cum dictus A. Petrus Pais summa diligentia hoc negotium in ingenti rerum Ethiopicarum manuscripto Opere, quaecunque observavit, pertractarit; hic eius verba ex Lusitanico in Latinum translata apponam ut veritas rei luculentius parefiat. Sic itaque ait:

Postquam tractavimus de fertilitate terrarum su Dominio Presbyteri Joannis, opera pretium me facturum existimavi, si hoc loco nonnihil de praecipuis Fluminibus et Lacuubus Terrarum, ejus Imperio subjectanum, referam. Inter quae primo loco se offert maximus ille et toto Orbe celeberrimus Fluvius Nilus, qui non apud Antiquos solum, et modernos Doctores, Auctoresque gravissimos in admiratione suit, set et cuius frequentem mentionem facit Sacra Scriptura Gen. 2. Vocatur Gehon, unus equatuor Paradisum irrigantibus. Hic hodierno die vocatur ab Ethiopibus Abaoi: Originem suam tenet in Regno Goyam in uno territorio, quod vocatur Sabaal, cujus inclae vocantur Agous, suntque Cristiant, etsi successu temporum, sylvescente Ecclesia, variss superstitionibus inbuti et corrupti, a gentibus et paganis vicinis parum differant. Fons autem Nili in parte Occidentali Regni Goyam situs in summitate unius vallis, quae assimilatur ingenti Camp, jugis Montium undique circumdato. Anno 1618, 21 die mensis Aprilis, cum in hoc Regno una cum Imperatore eiusque exercitu egerem; hunc locum adscendi, omnia diligenter lustravi, invenique primo duos ibi Fontes rotundos, utrumque quatuor quasi palmis latum in diametro, sumaque animi mei voluptate vidi id, quod nullis votis consequi potuerunt Cyrus Rex Persarum et Cambyses, Alexander Magnus, ac famosus ille Julius Caesar. Aqua Fontis clarissima est et levissima, gustuique gratissima; sciendum tamen, nullum hosce duos oculos Fontis in suprema Montis; profunditatem quoque Fontium tentavimus, et in primum quidem lanceam immisimus, quae intrando ad 11 palmos tangere videbatur quasdam veluti radices vicinarum arborum, sibi invincem implexas.

Secundus Fons vergit a primo in Orientem ad jactum lapidis; huius profunditatem explorantes, immissa lancea 12 palmorum, fundum nullum invenimus; colligatisque dugbus lanceis 20 palmorum, denuo rem tentavimus, sed nec sic fundum tenere pontuimus. Dicuntque incolae, totum Montem plenum aquis; cuius hoc signum dabant, quod tota circa Fontem planities tremula erat et bulliens; manifestum latentis aquae vestigium; eandemque ob cuasam non redundat aqua ad Fontem, sed ad radices impetu maximo sese egerit; affirmabantque Incolae, ut et ipse Imperator, qui Terram parum tremuisse eb magnam anni siccitatem, aliis vero anis ita tremere, et bullire, ut vix sine periculo adire liceat. Circuitus loci instar lacus cuiusdam rotundi, cuius latitudo fundae iactum constituere possit. Infra apicem huius Montis populus degit ad Montem, leuca circiter una a Fonte dissitum versus Occidentem, vocaturque Guix, et videtur hinc Fons bonbarda attingi posse. Est hoc loco vicus gentilium, qui sacrificant multas vaccas, et veniunt ad Fontem certo die anni una cum Sacrificulo, quem pro Sacerdote tenent, qui ibi sacrificat unam vaccam justa Fontem, caputque Vaccae abscissum projicit in Fontis abyssum, e lago hia prima a qual buo, onde facean solenne sacrificio matando muitas vaccas que os gentios d'he tcracean. et dopois se cubria todo com o sevo dellas, e asentava en un Cadeira de ferro, que tin ha posta nomo de muita lenha seca, emandava sem se quetmar nem ainda derreterse o sevo, e algunas veces etravan depois da fogo acesso, e se asentava a questa gente de maneira che con estas feteizerias engennava a quella gente da maneira, que o tinham por grande Santo, che davan questo sato queria.

Porro Campus Fontis Nili ab omni parte difficilis adsensu est praterguam ex parte Boreali, uni tacite conscenditur. Infra Montem circiter una leuca in profundissima quandam valle e Terrae visceribus, alius Fluvius emergit, qui se tamen cum Nilo paulo post conjungit; unde credunt eandem cum Nilo scaturiginem obtinere; sed infra Terram per occultos canales deductum hoc loco primum erumpere. Rivus vexo Fontis, qui infra Montem erumpit, in Orientem spatio iactus bombardae vergit; diende subito declinando Boream petit: et post quartam circiter leucae partem novus sese offert rivus e saxis et scopulis ebulliens, cui paulo post se jungunt duo alli rivi, ex Orientis plaga erunpentes: et sic diende aliis et aliis identidem collectis rivis notabiliter crescit Nilus,. Post spatium vero diurnum itineris magno Fluvio, qui dicitur, Ia ma, conjugitur, qui diende flectit se versus Occidentem, usque ad 35 circiter leucas a prima sui scaturigine, postea mutato cursu Orientem repetit, insinuando se unum Lacum ingentem (est hic situs in provincia; quae dicitur Bed Regnoque partim Goyam suiacet, partim Regno Dambiae), quem ita pertransi ut aquae Nili notabilem differntiam ab aquiis Lacus ostendant, totusque Fluvius aquis palustribus impermistus suum cursum fluxumque teneat; qui mox ubi exit, variis gyris declinando in Meridiem, Terram irrigat nomine Alata quinque leucis ab epistomio Lacus distantem, ubi per rupes 14 brachiorum altas praecipitatus immenso simul et fragare et fumo aqueo, qui eminus nebula mihi videbatur, praecipitatus paulo post intra duas Rupes ingentes ita absorbetur, ut vix oculis attingi potuerit. Sunt, cacmina dicatrum Rupium ita vicina, ut Imperator aliquoties, strato per illa ponte, cum toto suo exercitu transierit; quibus omnibus et ego praesens fui Postquam igitur a parte Orientali Regnum Begamidri, Goyam, caeteraque intermedia Regna Amhara, Olaca, Xaoa, Damot longe lateque irrigavit; mox fluxu suo Regnum Goyam repetit, irrigatisque Territoriis Bizan et Gumancanca, ita sensim Regno Goyam appropinquat, ut non nisi unius diei itinere a Fonte suo distare comperiatur. Hinc fluxum retorquendo versus Fazalo et Ombarea, Regnum Gentilium, quod Anno 1613 ingenti exercitu subegerat Eraz Selachristos, frater Imperatoris, Regnumque, utpote incognitum, et ob vastitatem, vocavit Ayzolam, id est, novum Mundum. Ninc ex Oriente in Boream declinans per innumeras alias regiones vastissimaque praecipitia dilapsus in Aegyptum, et hinc in Mare Mediterraneum se exonerat.

Atque haec est descriptio Fontis Nili, eiusque fluxus quem citatus P Petrus Pais propriis oculis uua cum Imperatore Abyssinorum Aprilis 1618. 21 Aprilis uti curiose observavit ita summa diligentia adnotavit: ut hoc suo tam insigni et oculato examine Rempubl. literariam multis tricis et dubiis liberarit. Cui quidem unice imposterum standum existimem, cum Imperatorio approbato testimonio suam iam Fons Nili certitudinem infallibilem sit adeptus. Verum ne quicquam huic operi deesse videatur, Chorographiam hic adiungendam duxi quam vide in tom I. Oedipi, Cap. De Origine Nili.

Cum historia haec dicat duos fontes compatere intra Terrenum undequaque tremulum, veri simile est olim magnam partem huius Campi. quem descripsimus. Aperto fonte veluti in Cratere Montis contentam fuisse et successu temporum succrescentibus herbis et virgultis luto mistis, cutem veluti quandam contraxisse cuiusmodi variis quoque Europae locis me vidisse memini, qua dimota non dubitarem totam planitiem tremulam primaevi fontis faciem mox manifestaturam. Sed haec de origine Nili sufficiant

搂. IV.

De Montium Americae hyrophylaciis.

Uti America magna ex parte Zoneae Torridae subiecta est, ita provida Natura prae caeteris eam ditissimus Montium, omnium, que in Orbe Terrarum visuntur, altissimorum Hydrophylaciis ditare voluit; cuiusmodi sunt Monte, quos Andes vocant, qui variis aliorum montium ramis in unum confluentibus constituunt opulentissimum illud aquarum penarium, quod Naragua vocant, inter Cuscum: Quitum et Limam, in mediat Regione, in numeris montibus constipatum. Ex hoc in Austrum concatenati Montes immenso Terrarum tractu, quam ideo Hispani Cordiliera vocant, in Magellanicum Fretum, ultimum habitabilis Terrae terminum, protenduntur. Versus Boream vero Isthmo Panamae iunguntur Novae Hispaniae Montibus, in incognitas Terrarum oras continuatis. Hoc itaque Andium penarium, tantam, tum lacuum, tum amnium multitudinem fundit ut sive multitudinem sive, magnitudinem spectes, nulla iis in toto Orbe, aut lacus, aut fumina comparari valeant: quorum prior Amazonius, vulgo Rio de las Amazonas, non procul a Quito originem suam trahens, universam Americae latitudinem recta transit, usquedum in numerabili aliorum fluminum associatione auctus in Mare Boreale, Ostio 70 leucarum, ut scribitur latitudine se exoneret. Alter Maragnon priori non cedens, qui ex eodem dicto iam Andium penario eductus inexploratae Mediterraneae Americae, innumeras regiones alluens Mari Brasilico redditur tanto impetu, ut ad decem leucas intra Oceanum Nautis dulcis aquae copiam praebeat, Nili incremento decrementoque prorsus aemulus. Huic succedit Januarius, vulgo Rio de la Plata, qui ab intimo Andium utero evolutus immensa aquarum mole rivorum que confluxu locupletatus, intra Oceanum tandem, Paraquariam iuxta et Brasiliam, deponitur;versus Boream vero Novum Regnum foecundat ingentibus amnibus, quorum unum S. Maria Magdalena, alterum a S. Martha denominant. Lacus quoque totius Orbis vastissimus, quem alii Paraima. Alii Titicacca vocant, suppeditat, duodecim Fluminum accessu ditatum. Non memorabo hic fluvios sine numero omnes navigiis ferendis idoneos quos versus Occidentem tum Limani tum Chilensis Regni plagam in Mare Australe vulgo del Zur, evolvit: de quorum omnium natura et abditis proprietatibus suo loco uberior dabitur dicendi materia.

P. Alphonsus d'Oualle Chilensis in sua Historia vix credibilia de mira horum Montium constitutione narrat. Nam ex Borea in Austrum ad 1500 leucas Hispanicas ex tenduntur: altitudine et longitudine omne: in toto Terratum Orbe Montium catenas longe superant. Atque in hisce nos ponimus ingens illud Hydrophylacium: quod uti perpetuo immensis Oceanis Orientali et Occidentali, quibus stipatur, alternis Aestuum motibus impletur ita quoque concreditam sibi Aquarum molem per maximos totius Orbis Fluvios Lacusque diffundit. Et in Regno quidem Chilensi solo ad 240 Fluvios, plerosque onerari is ferendis aptos, partim calidos Thermarum ad instar, partim frigidos, variisque mineralium succis depravatos, in vicinum Mare Pacificum spatio triginta aut quadraginta leucarum, quo Andes a Mari distant exonerat. Quin et inter reliqua Naturae prodigia. omnem admirationem superat quod in iisdem Montibus tanta aquarum mole foetis, Natura insuper 14 Vulcanios Montes Vulcanios Montes (qui omnes flammarum eructatione, igneorumque torrentium profluvio non semel Regnum Chile in ultimam vastitatem redegerunt) exotico quodam et qua si insociabili coniugio unxerit. Sed de hisce alibi fusius.

In Septentrionali vero merica pari lusit Natura providentia dum alia aquarum seminaria in vastissimis Montibus conclusit, quibus universus ille Novi Mundi tractus uberrimis Fluminibus irregetur.

Ex quibus omnibus allatis luculenter patet, Montes principale fine, a Natura ad Terram Fluminibus Rivorumque propagine foecundandam, constitutos esse: Quomodo vero perenni fluxu dicta Naturae Hydrophylacia nunquam deficiant, suo locodicetur.

CAPUT XI.

De Ignivomis seu Vulcaniis Montibus.

Vidimus Naturae Hydrophylacia in Geocosmi bonum constituta, iam Pyrophylacia, id est, Ignis Penaria pari passu prosequamur.

Certum est si solum Humidum Elementum Terrae dominaretur, Terrenum Corpus periturum humoris copia oppressum. Certum quoque est si solum Igneum Elementum Terrae conclusum suam exerceret potestatem omnia in vastitatem redactum iri. Quae cum Natura rerum cognosceret. Aqueum Igneo Elemento ipsa apte connexuit, ut amicis coniugii legibis devincta unum sine altero operationes suas instituere non possit. Elucescit hoc Naturae prodigium vel maxime in nostro Geocosmo. Constituerat Natura varia Aquacum promptuaria altissimis Montibus conclusa, uti in praecedenti capite patuit; quoniam vero occultam: suam foeturam sine Ignis calorisque obstetricante manu producere non poterat, hinc per universam Orbis Terrarum superficiem, intra altissimorum Montium viscera, varia Ignis distribuit receptacula; ut hoc innato sibi et primigenio calore Terreum Aqueumque Elementum animatum rerum generationes facilius perficeret: ne enim intra abdita atque inaccessa Montium Aqua regesceret, amico calore resolvente opus erat, tum ad vaporum exhalationumque necessariarum elevationem, tum ad foeturam conceptam excludendam. Ignis vero, cum sine nutrimento consistere non possit non alio certe quam humido pabulo vivit; hoc pacto intra Terrae viscera reciproci commercii foedera pangunt Ignis et Aqua. Quoniam vero Ignis libertatis mirum in modum appetens, sine libero Aeris fomento durare non potest; hinc Natura provida altissimos Montes veluti terminos quosdam constituit ut per eos veluti per spiracula quaedam Aer attractus, Ignis penaria perpetuo tam amico hospite, foveret atque adeo Ignis sese per hasce Montium voragines veluti per cloacam quandam a superflua fumi faeciumque mole exoneraret.

Huiusmodi vero Camini praeter complures alios uiue potissimum constituuntur in Europa; Aetna in Sicilia omnium Scriptorum monimentis celeberrimus; Vesuvius in Campania, Strongylus. caeterique nonnulli ex Liparitanis Insulis, potissimum ille Vulcani nomine indigitatus, quos omnes, ut suo loco dicetur, ego propriis ocul is perlustravi et examinavi Anno 1638. In ultimo Septentrione Mons Hecla Islandiae: In Graecia Chimaera. In Asia Persis nonnullos Montes Vulcanios habet et in Insula Armuzia; In Mogorum Imperio, in Zeilano Insula nomine Adami insignitus Mons; sed potissimum in Insulis Moluccis ac Philippinis, Bandanis, utraque Iava intra altissmotum Montium viscera husmodi Ignis aestuarta Natura constituit; inter quos in Bandanis potissimum eminet Mons Gourapi,Mons Balalvanus in Sumatra; Mons praearduus in Insula Ternatensi, in cuius vertice Crater est hiatu vasto, qui in plures circulos maiores et minores divisus Amphitheatri formam exprimit. In Mauricis Insulis Mons Tola; In Tandaia iuxta Promontorium Spiritus Sancti nonnulli reperiuntur uti et in Insula Marindica. Porro in Iaponia non exiguus horum Montium numerus est prope Firandum et Tanexumam, aliisque passim circum sit is Insulis huiusmodi Vulcaniae officinae summa admiratione viatorum spectantur; quae occulta per subterraneos cuniculos mercimonia agentes in Archipelagi S. Lazari Insulis ad Novam Guineam, et quas Salomonis vocant Insulis per novos Montium hiatus exponunt, exposita deinde aliis Maris Pacifici Insulis distribuunt.

Nulla tamen Mundi pars celebriores Vulcani officinas exhibet, quam America. In solo Chilensi Regno, ordine quatuordecim numerantur; in Peruano non pauciores quos omnes dium continuati iugorum vertices exhibent. In Nova Hispania tres numerantur Ignium eructatione formidabiles. Neque ultimus Septentrionis Tractus suis Ignium penariis destituitur, quorum quatuor Auctores in Tynseorum Regione Tartariae numerant: ut interim taceam Grunlandiae Vulcanos, aliosque in vicinis sive Insulis, sive Continentibus Polo circumitis, quos et in Terrae Igneae, vulgo del Fuego, incognitos Sinus continuant. ita ut multi Antarcticae plagae Polum ob Ignivomorum Montium multitudinetm inaccessum putent. Sed de hisce in sequentibus amplius dicturi suus.

Cur veto Natura rerum los Ignes altissimorum Montium visceribus incluserit, prima causa est, ut ex editissimis locis veluti per praecelios quosdam Caminos abditum Naturae Elementum, spiracula inveniret, quibus se superfluis urgentis Naturae gravaminibus exoneraret. Secunda, ne si in Regionum

planioribus locis vitant huiusmodi Naturae patientis munere fungeretur, omnes circumsitas Regionum plagas, cineribus, fumo, excrementitiis tophis, perniciosisque et lethiferis exhalationibus ultimum Campis Animalibusque exitium adducerent, quod in inaccessis sublimium Montium iugis non sit, reiectamentis, cineribusque, aut in abrupta Montium depositis, aut fumo vaporeque exitiali in Aerem sublimiorem resoluto, Ventisque alio dispulso; ut proinde non alio fine huiusmodi Montes vel ad Mare, vel in Insulas a Continente separatas relegarit, quam ne in Continentis meditullio omnibus circumsitis gentibus inevitabilem stragem adferrent.

Sed quaeres forsan Cur Montes huiusmodi Aquatum conservationi adeo necessarios non ubique Hydrophylaciis adiunxerit? Respondeo, Cum huiusmodi Montes nihil aliud sint, quam Spiracula, per quae Igneum Elementum se purgat, cum Aerem ad sui conservationem necessarium per ea attrahat, non sequitur, Montius, Aquis turgentibus, ea non coniungi; cum Cuniculi horum Montium per universae erre viscera propagati, cum omnibus fere caeteris Montibus. per occultas Naturae leges, ne Terra ullibi tam necessario calore destituatur, correspondeant quod et innumerae calidarum aquarum ebullitiones in nulla non Regione conspicuae sat superque demonstrant: quae quidem effectum suum nunquam continuarent, nisi occulta Ignei Elementi vis in Terrae visceribus recondita calorem hunc perenni fluxu urgeret.

Sed obiicies: Duo contraria, cuiusmodi Ignis et Aqua sunt in eodem loco subsistere non posse. Respondeo, non haerere eodem in Subiecto sed Ignea reconditoria ab Aqueis separata per occulotos Montium que siphones in se mutuo agere occulto amicitiae foedere se mutuo fovere, et hoc pacto Naturam effectibus suis intentis potiri. Verum cum de hisce fusissime, DEO dante, in sequentibus simus disceptaturi, hic longior esse nolui.

Arque ex his patet, ex huiusmodi Aquae et Ignis Eelmentis intra viscera Terrae constitutis, omnium Rerum Mixtorumque generationem constitui, uti ordine declariabitur.

CAPUT XII.

Utrum Montes cum tempore decrescant, aut denuo accrescant, et de mira Terrestrium partium transformatione.

Experientia omnium seculorum docet, Tellurem suos pati morbos et alterationes ex variis interioris oeconomiae dissidiis exortas. Nam cum ut recte Aristoteles. Interioret Telluris partes, perinde ut animantium plantarumque corpora, iuventutem et senectutem suam habeant; recte coneludere possumus, Orbem Terrarum, nec quoad interiores nec quoad exteriores partes eo statu perseverare quo fuit a rerum primordiis. Lactantius, fluctuantis Naturae conditionem, et Mundanae rotae instabilitatem, qua omnia infinitis casibus involvens, nil sub Sole perpetuum, nil diuturnum esse permittit. altius expendens ita exclamat: Enumerare possem quoties repentinis quassatae motibus vel hiaverint Terrae, vel descenderint in abruptum; quoties demersae fluctibus et Urbes et Insulae abierint in profundum, fructiferos campos paludes inundaverint, flumina et stagna siccaverint, montes etiam vel deciderint abrupti, vel planis fuerint adaequati; plurimas etiam regiones et plurima fundamenta montium latens et innatus Ignis consumit; quam quidem instabilis naturae vicissitudinem, summi nullo non tempore Philosophi non sine admiratione observarunt.

Omnia, inquit Seneca, tempus edax depascitur, omni carpit,

Omnia sede movet, non finit esse diu.

Flumia deficiunt, profugum mare litora siccat,

Subsidunt montes, et iuga celsa ruunt.

Ovidus Metam. I.

Vidi ego, quod fuerat quondam solidissima tellus,

Esse fretum, vidi factas ex aequare terras;

Et procul a pelago concae iacuere marinae;

Et vetus inventa est in montibus anchora summis:

Quodque fuit campus, vallem decursus aquarum

Fecit, et illuvie mons est deductus in aequor,

Atque paludosa siccis humus aret arenis,

Quaeque sitim tulerant stagnata paludibus hument.

Anglia Galliae quon dam amico nexus coniugio adaesit; Nordstrandia, Borealis Insula, quam Cranzius Frisiam Aquilonarem vocat cum Thietmarsia Continenti adn ectebatur, modo a Continente avulsa atque in Insulatum album adscripta Amplitrioneas leges sectatur. Idem de Freto Herculeo et Siculo testatur Val. Flaccus.

---- neque enim Rex Aeolus illic

Rector erat, Lybiam cum rumperet advena Calpen

Oceanus, cum flens Siculos Oenotria fines

Perderet et mediis intrarent montibus undae.

Flumina mutant alveos et solitos cursus florentia pereunt Imperia: quae omnes horrendae strages uti Divinam arguunt potentiam ita humanae sortis incertitudinem patefaciunt et mortales Geocosmi incolas monent ut cum nihil stabile, nil perpetuum, sed omnia caduca variis fortunae casibus, variis et improvisis rerum strategematis obnoxia, cognoscant omnem mentis conatum, omne studium, omnes animi, qui ulla recreata satiari non potest, vires ad sublimes et sempiternas supracoelestium bonorum possessiones elevent, DEO soli veluti Centro insistant, in cuius manu sunt omnia iura Regnorum et omnes fines Terrae.

Variis itaque modis Terrenum Corpus dictas metamorphoses incurrere potest; vel enim, primo Montes hiatu Terrae absorbentur, vel etiam derepente nascuntur, ubi prius non erant. Secundo, Montes, successu temporum tempestatum iniuriis consumpti deficiunt vallibus consequenter exaltatis. Tertio, Terrae, quas Peninsulas vocant Geographi, Graeci Chersonesos, tenuiori illo terrestri transitu quem Isthmum vocant, aquarum violentia rupto Insulas faciunt, quae prius Continentis pars erant: vel contra Insulae coniunguntur terrae continenti per Isthmos immensis arenarum acervis quos Maris violentia fluctibus adducit, constitutos Quarto, Mare, quod ex una parte recursu suo terrestre relinquit spatium. ex altera nescio quo naturae scelere vioenta quadam invasione recuperat; tantum terrarum fluctibus invadens quantum reliquerat ex priori statione recedens. Quinto, nascuntur subinde novae nonnullae Insulae, aliis quae ab immemorabili tempore constiterant, absorptis Contra in Terrarum meditulliis nonnullae regiones interioris Vulcani tyrannide deglutitae, lacus post se relinquunt, in quibusdam lacubus absorptis terrestrium partium tumuli relinquuntur. Sexto; in partibus quibusdam flumina et lacus deficientes terram habitabilem reddunt; In aliis terra cultura pingus, repentina mutatione

in lacum evadit.

Sed ut haec omnia auctoritate Historica stalbiliantur de singulis per totidem Paragrophos agere visum est.

搂.&苍产蝉辫;滨.

De Montibus et Vallibus absorptis et renatis.

Refert Plinius, suo tempore Cybotum alssimum Montem una cum Oppido Eurite ita Terra devoratum, ut nulla eius amplius vestigia dignoscerentur. Eiusdem fortunae sortem obtigisse scribit Sypilo in Magnesia Monti, quam praecesserat formidabilis Tantalis Urbis Terrae hiatu absorptae interitus. Non absimilem sortem expertae sunt Galanis et Ganates in Phoenicia quondam celeberrim Urbes; Phirgium Aethiopiae iugum excelsissimum. unius noctis concussione violenta. non amplius comparuit Possumus et nos ad iungere eos Montes, quos nostris temporibus Terra haustos vidimus Picus Mons est unus ex Insulis Moluccis tantae altitudinis ut instar Columnae, Nautis multorum dierum itinere in remotissimis Maris tractibus appareret; hic Terraemotus violentia prostratus, nullo amplius vestigio, sed lacus in eius loco exortus, basi peripheriae Montis aequalis, spectatur. Idem contigit in Sinarum Regno. Anno 1556 quo integra Montos Sinarum Regio cum universis populis et urbibus absorpta suo loco sucum ingentem reliquit, nullo praeter puerum, ligno innatantem. erepto. Vidi mus et nostro aevo formidabilem Plursiae in finibus Helvetiorum sitae Civitatis, ex Montis incumbentis casu inter itum Montes Vesuvius et Strongylus Vulcanio bello media ex parte decurtati cernuntur qui prius cacumine Coelum sertire videbantur. Non dicam hic de Montibus Chiles, quos Andes vocant quorum nonnullos deesse compertum est post maximum illum etc omnibus seculis memorandum Terrae motum, quo totum fer Renum in vastitatem abiit Anno 1646 quemadmodum relationes a Patribus nostris factae narrant. Vidimus Montium aabsorptionem, iam eorundem renascentiam exponamus.

Plinius I 2. c. 87 et c. 88 seriem eorum lis verbis exponit: Nascuntur et alio modo terrae, ac repente in alquio mari emergunt, veluti paria secum faciente natura, quaeque hauserit hiatus, alio loco reddente. Clarae iam pridem Insulae Delos et Rhodus, memoriae produntur enatae; postea minores, ultra Melon, Anephe: Inter Lemnum et Hellespontum, Nea: inter Lebadum et Teo, Aione: inter Cycladas, Olympiade135, Hiera, eademque Automate; et ab ea duobus stadiis, post annos 110 innostro aevo, M. Junio Syllano, L. Balbo Coss. Ad 8 Idus Iulias, Thia. Anno 1638 ad Insulam Michaelis in Mari Atlantico stimulantibus Ignibus subterraneis tantum lapidum in medio Maris egestum fuit, ut inde Insula lapidibus in Montes coacervatis oro sese ad quinque milliarium latitudinem extenderit. Prope Puteolos in Sinu Baiano ante annos circiter 120, novus Moms ex Mari, unius noctis saevientis Naturae subterraneae violenstia protuberans omnes in admirationem simul ac terrorem rapuit qui et in hunc us que diem perseverat, nomine Montis Sancti triumphans. Vulcanus Liparitanus tantum cinerum saxorumque, ante annos circiter sexaginta eecisse fertur, ut iuxta sese in medio Mari quem et ideo Vulcanellum, veluti filium a Patregenitum, vocant, produxerit: quod et ego dum oras istas eragrarem verum esse comperi uti ex iis quae in praefatione ad Lectorem monui patet Innumeri huiusmodi eventus sane memorabiles in Historicorum monimentis occurerunt quos omnes enarrae, cum supervacaneum esse ratus sim, notiora tantum nobis hic adducere visum fuit, tum ad Montium quorundum interitum, tum ad novorum renascentiam comprobandam: Quae Plinius his verbis asseverat, I. 2. c. 88. Ante nos et iuxta Italiam inter Aeolis, iterum iuxta Cretam Insula emerfit e mari 1500 passuum, una cum calidis Fontibus; altera, Olymp. 143. anno tertio, in Thoco sinu flagrans; haec violento cum motu; proditumque memoriae magnam circa illam multitudinem piscium expirasse, quibus ex his cibus fuisset. Hc et Pythecusas in Campano sinu ferunt ortas: mox in his Eponon, cum repente flamma ex eo emicuisset, campestri aequatum planitie, in eadem et oppidum haustum profundo, alioque motu stagnum emersisse, et alio provulutis montibus insulam extitisse Prochytam.

搂.&苍产蝉辫;滨I.

Montes successu temporis deficiunt; et plana vallesque attoluntur.

Cacumina Montium pluviis, nive, grandine, gelu longaevo, caeterisque aeris iniuriis tandem exedi consumique Experienta docet; et jam in praecedenti Paragrapho ex Ignivomorum Montium defectu satis patuit. Sunt enim monnulli Montes, ut in Lipara, Melita, et Ilva, quos nitrosi spiritus ex ea parte, qua Venti iis praegnantes spirant, ita exedunt, ut impendentes Rupes proxime ruinam minetur; et Rrupim in Vallibus adhuc superstitum ruinae, olim se erectas tandem concidisse, abunde testantur. Subterranearum quoque aquarum Catadupae, Fluminumque praecipitosus lapsus paulatim ita interiorem Montium fabricam atterunt, ut labefactatis fundamentis vel ad primum Terrae motum labantur: quam et unam causam putem defectus nonnullorum Montium. Ignes quoque subterranei mirum in modum ad Montium defectum conferunt, uti supra insinuavimus. Ex artitu itaque Montium, Valles et planities ut crescant. necesse est atque adeo decrementum illorum in incrementum cedat circumpositarum planitierum valliumque; ut proinde illud Iobi in hisce verificatum videatur. Aquae pluviarum, fluminum, torrentium, niviumque liquatarum, Montium latera ita corrodunt, ut aedium fundamenta in Montibus sitarum plerumque denudata spectentur; quod in Germaniae, quae vetustis upibus imponuntur, arcibus milii non semel observare licuit; nullibi tamen magis huiusmodi natur catastrophae se spectandam praebet, quam Romae caerisque in Latii partibus. Intueor ego pene quotidie, Montium Palatini et Capitolini olim editas arduasque rupes, ita tamen temporum iniuria decrevisse, ut planitiem fere aequare videantur: imo veteris Capitoli fundamenta eam iam actu adaequare, ipsa fundamentorum denudatio luculenter doceat; adeo quidem, ut quos editos Montes olim fuisse scribunt Auctores, modo nisi montium vestigia quaedam tibi persuaderent Montes ibi quandoque fuisse vix crederes, planitie in tantum exurgente, quantum Montes decreverunt. Docet id cumprimis Pantheon, ad quod olim per gradus adscendebagur, cum modo per gradus in illud descensus fiat. Docent innumera antiquitatum uti Amphitheatrorum, Circorum, Arcuum, Columnartumque semisepulta cadavera: De quibus omnibus fusius, si DEUS vitam dederit, in nostro de Mirabilibus Latii Opere. Unde multi existimarunt futurum, ut post multas myriades annorum. planities montibus aequatae universali catclysmo, successu temporis, aditum aperiant: Quod tamen neutiquam admittendum censeam in magnis illis supra memoratis Montium catenis, sed in iis tantum, qui vel quotidiano usu aedificiorumque tumque serviture premuntur vel ex terrestri, argillacea, similique friabili et tophacea materia constituuntur.

搂.&苍产蝉辫;滨II.

Chersonesi sive Peninsulae in Insulas, et Insulae in Chersonesos mutantur.

Verisimilie prorsus est, Freta quibus unum nunc Mare inter angustias montium se insinuat in alterum Mare olim Isthmo conuncta fuisse Freta que extitisse Mariim, impetuosa tyrannide fluxus, Isthumum paulatim erodente. Hoc pacto, Plinio teste, Mare Siciliam avulsit Italiae Cyprum Syriae : Asiam Europae Propontide et Bosphoro Thracio, Euboeam Boeotiae, Euboeaae Atlantem et Macrin, Besbycum Bithyniae, Apliicam Hispaniae, Calpes et Atlantis destructo coniugio: Pati pacto Leucosiam Sirenum promontorio, Sumatram Camboiae, India Ceilanum, Groulandiam Americae, Fretum Davis; Nordstrandiam Maris Balthici Insulam Thitimarsiae, teste Cranzio: Americae Australi Tertam Ignium, Isthmo perrupto et per Fretum agellauicum, ingentium Oceanorum Orientalis et Occidui perpetuae allisionis assultu, portas sibi ad coniugium aperiente. Sunt enim plerique Isthmi veluti pntes quidam, subter quos per occults quosdam cuniculos et caecas cavernarum latebras Maria. quae utrinque Isthmos allambunt, mutua aquatum commercia ultro citroque ut plurimum exercent: quorum exesis successu temporum pilis, succussisque per Terrae motum pontium fundamentis, Isthmum conciere necesse est;

Sed veniamus ad oteram luus disceptationis partem. Maria interrumpunt Isthmos et iidem subinde ab alluvione aquarum et multa arenarum coacervatione constituuntur; uti Pharus Aegypti. quae olim in medio Maris lumen periclitantibus praebebat, modo Maris Isthmo coniunctam videmus, ex Nilo magna limi copia fretum implente constitutam. Mons Circeius olim a Continente separatus, modo eidem adhaeret, freto arenarum congerie repleto: et plerumque contingit ad Marium augusta et depressiora loca Insulas inter et Continentem sita: ubi vel Maris aestus vehemens vel Flumiuum allapsu magna arenarum copia suggeritur, ut in Batavia, Zelandia, Frisia, in omnibus Archipelagorum tractibus caeterisque arenosis argillaceisque litoribus paulatim ex vunitie in altissimos Montes terminantibus. Sic Antissam olim Lesbo, Zephyriam Halicarnasso, Ethusam Mindo, Dromiscon et Parren Mileto, Pythecusam Parthenio Promontorio iunctus Plinius lib. 2. cap 89. docet; Imo Hybandam, quandam Insulam Ioniae, postea ducentis stadiis a Mari intra Continentem distitisse et Syritem in Ephesi, Derasiden et Syphoniam in Magne siae mediterraneis esse quae olim Insularum albo connumerabantur; Denique Epidaurum et Oricum Insulas esse desiisse: iuxta illud Ovidii 15 Met.

Tempus erit, rapidis olim cum Pyramus undis

In sacram veniet, congesto litere, Cypum.

搂.&苍产蝉辫;滨V.

Quidquid Mare in una parte Terrarum perdit, in altera recuperat, unde Insularum novarumque Terrarum exorida.

Experientia quotidiana in Fluminum decursu id abunde docer: Sit Flumen M. N. itrruat ex C in B, et ex B in D totus Fluminis impetus: certum est litus argillaceum B uti et D, cum tempore, alluvionis vehementia excuatum iri, Flumenque paulatim interiora F et G agrorum itrepere; unde necessatio aquae litoris B deserta statione, terram reciproca riparum utriusque litoris iusitia quadam commutativa iura inter se partientis, denudabunt. Observata est haec Naturae metamorphosis in multis Fluminibus, Rheno, Moeno, Mosella, Rhodano, tum potissimum in Tyberi, quem a vigiut annis tantum ad planitiem Montis Marii, in agros prataque irrepsisse notavi, ut Montis pene radices hoc tempore in nonnullis locis allambat, ex altera parte arenarum cumulis relictis. Verum cum haec vulgo nota sint, iis non immorabimur. Idem in Mari fieri putandum est, cuius uti Fluxus retiuxusque, atque quos Currentes vocant, veliementiores sunt, ita maiores quoque in Terreno Globo metamorphoses efficiunt. Hoc tamen observandum, Flumina nonnulla, potissimum ea, quae ex altissimis Montibus suam originem habent, tantis a montibus vallibusque habent, tantis a montibus vallibusque abrasis terrenae mistionis faecibus depressiora loca illimare, ut ea ex tanta arenarum limique copia pausatim in amplos congesta tumulos, atque aquis intra alveos proscriptis, novam tum habitationi hominum, tum culturae aptam regionem constituant: cuius quidem rei veritas luculenter patet ex amnibus maioribus, Rheno, Danubio, Rhodano, Pado, Euphrate, Indo, Gange, caeterisque in America magni nominis Fluminibus, quae omnia magnis arenarum copiis constipatis cum tempore in depressioribus locis, ubi olim aque stabulabantur, novas Terrestrium partium colonias perpetuae accumulations incremento fundarunt; Fluminibus utpote ex Montibus D C cadentibus in planitiem A B stagnantem, intraque alveos coarctat is ac tandem per multiplicem Ostiorum distributionem in Mare sese exonerantibus. Unde certo concludimus, depressiores illos, prope fluminum ostia, tractus E F G H I, insulasque quae flumium brachia conficiunt non ni si arenarum limique a dictis fluminiubs invecti, advectique, uti Figura docet foeturam esses. Hoc autem ita esse, Historiae sat superque docent: Aegypti Inferioris partem quam Delta nuncupant, Nilo invectam unde et 螖峥断佄课� 螡蔚峥栁晃肯� donum Nili ab Heradoto dicitur, communis sententia Geographicum est et nos in prima Parte Oedipi Aegyptiaci fuse id demonstra vimus. Pari pacto plerosque Hollandiae Districtus Rheno, Mosa, aliisque amnibus aggestos Goropius docet. Ita magna Ferrariensis Agri portio ex Padi eluviis excrevit. Arelatensis Ager maritimus una cum Comargo Insula, Rhodani partus est. Pari tatione Ammonia et Moeotis Paludes olim multo profundiores erant et maiorum navium parientes, quam postea ingesto luto, teste Aristotele. TotaTeuthrania et quae circa Ilium sunt: plana ubi olim Mare, modo Campi sunt Maeandri Fluminis beneficio. Verum haec ita esse, Urbes quae olim Mari alluebantur, modo longe ab eodem distant abuncle comprobant. Ravenna olim Adriatico Mari imposita, modo ab eo sec millia passum dissidet. Ostia Tyberina olim Maris apposita litori modo ab eo 3000 passuum ingentibus arenatum tumulis interiectis dissident. Quod et in pluribus passim locis Inferioris Germaniae verificatum est. Mare iam Plinii tempore a portu Ambracio ab Athenis quinque millibus passuum recesserat quod primo dictum locum alluebat. Tempus perdam. si omnes huiusmodi Naturae catastrophas adducam, cum vix Regio maritima sit, uhi ea maxime apud ingentim Fluminum Ostia, non spectentur.

Diximus itaque, Mare in nonnullis locis invectis ab amnibus glebis, recessu suo Terramn habitabilem, summo Naturae beneficio, reliquisse: mod novam Maris catastrophen ostendamus, dum pristiae benignitatis oblitum, nescio quo naturae scelere, vastissimas Terrarum regiones, tam duro tyrannidis iugo premit: aliis funditus submersis ali is vero utpote contumacioribus Insulis ita suppressis ut non nisi Montium apicibus eminere videantur. Prope Dordracum in Hollandia et Dullartum in Frisia, Castella non ignobilia funesta alluvione ita submersa sunt ut vel ipsi eminentes in hunc diem Turrium apices, praeteriti eventis calamitatem posteris enarrare velle videautur. Ad Litus Thuscum non procul Liburno itegra urbs undis cessit, hominum habitaculis in piscium latibula conversis, quod non sine horrore Anno 1634 propriis oculis observavi Inter Centum Cellas vulgo Civita Vechia et Sm Severam frequentia sane rudera in Mari spectantur, quotum non nulla fenestris, alia portis et arcubus arcubus instructa sunt, praeteritae infelicitatis indices. E regione Puteolorum in ipso Sinu Baianae Urbis, domus una cum platearum discrimine, quod mirum dictu est luctuosissimo sane specta culo monstrant in fundo Maris celeberrimae quondam Urbis, interitis vestigia: Atque haec quidem a me experientia comprobata sunt ut innumeros alios eventus quibus Historicorum monumenta referta sunt, sileam.

Ex quibus quidetm omnibus concludimus, omnes illas Insularum coacervatarum congeries, quas Archipelagos vocant, olim Continenti coniunctas suisse, Oceani ultro citroque coniunctas fuisse, Oceani ultro citroque molientis violentia, mollioribus Continentis partibus paulim exisis; perfossisque, saxosioribus vero Montium scopulis in eam Insularum multitudinem, quam Mappae nobis demonstrant, secretis, vel subinde etiam Ignium subterraneorum saevitia per Terraemotus diremptis Certe Oceanum Atlanticum, ubi nunc Canariae, et quas Terceras vocant ingenti hominum multitudine habitatum fuisse, Plato docet in eo Dialogo, quem Critiae nomine intitulat. Sed apponamus brevem huius historiae epitomen magnis sane ratiociniis aptissimam: altius ita que exordior.

Plato itaque in suo Dialogo, qui Critias intitulatur, sortitione Deorum, Neptuno obtigisse refert Insulam quandam ultra Herculeas Columnas in Oceano Atlantico sitam. Africa et Asia multo maiorem: atque Solonem, ab Aegyptiorum Sacerdoribus (qui istius Regionis situm, hominumque in ea viventium nomina rerumque gestarum seriem monimentis suis descripserant) edoctum, Graecis hoc tradidisse: Intercesserant autem ad Platonis aetatem ab Atlanticae Terrae superstitis adhuc aetate novem millia annorum. Primosquet Atheniensium Heroes cum dicta Insula fortissima bella gessisse: quae tamen immensae vetustatis iniuria obsoleta, nil praeter nomina famamque reliquerit, universa Insula cum Incolis, sive Diluvio, sive terraemotibus, absorpta.

Haec autem ut veram. minime mythicam, id est fabulis subiectami historiam demonstret a Graeciae Antiquitate id sibi comprobandum ducit: cuius primo terminos ad Isthmum producit, et hinc ad Epirum et Cytheronam dextorsum sinistrorsum ad Mare terminat: tantaque ait feracitate amoenitate rerumque omnium humanae vitae sustentandae ubertate instructam fuisse ur ad illorum temporum rationem: suae aetat is Regionis constitutio comparatione facta, non nisi corporis morbo diminuti ossa dici possent: quam quidem degenerem ad veterum comparatam constitutionem hisce verbis exponit: Ubi enim ingentem rerum exuberantiam primis Mundi seculis in Graecia vigentem descripsisset, mox rationes tantae degenerationis subnectit his verbis: Omnis, inquit. Regio, nimirum ab alia Continente in longum exporrecta, veluti promontorium iacet; vas autem Maris profundum quidem illud, eam undique circumcingit. Cum itaque multa et magna Divuvia annorum 9000 intervallo (tot enim ex illo tempore extiterunt ad hoc nostrum usque tempus) praeterierint, ne ulla quidem Tellurs pars, in nostra tempora hasque mutationes, e locis sublimioribus defluens, tumulum (ut aliis in locis solet) ingessit; sed circulatim semper desidens in profundum occultatur; id circo relicta sunt, quemadmodum in angustis Insulis, haec Atticae loca; quae modo incoluntur, si cum anticuis conferantur, veluti Corporis morbo diminuti ossa; decerpta videlicet ea terra, quae pinguis erat et mollis: ita ut tenue tantum et aridum Telluris corpus remanert. Terra videlicet cum integra esset, Montes et colles sublimes habebat, et agri qui nunc Phallaei nominantur, solo pingui, copiosaque sylva in montium iugis, ut tiamnum manifesta sunt vestigia, exuberabant: Praeterea haec Regio quantumvis frugiferam pluviam ex Iove hauriebat, non uti hoc nostro tempore, e declivi et praerupto loco in Mare defluebat, sed hanc absorptam copiosa quadam et tenaci firmitate subsidentem e superioribus locis in terram recondens atque combibens in vicera dimittebat; unde passim ingentes fluviorum, fontiumque rivi scaturiebant: quorum etiam nunc in veteribus fontibus sacra quaedam monementa apparent. Haec Plato. Qui ut interitum Atlanticae Insulae ostenderet, ab insigni terrestrium partium transmustatione orditur, quae a 9000 annorum intervallo in Graecia per triplex Diluvium contigisse fabulantru Graeci.

Transmutationis itaque causam primo in subsidentiam Montium coniicit, quos primo omnes terra pingui et opima veluti carne nec non sylvis veluti coma quadam, olim vestitos vult, nunc vero calvos glabrosque, at que omni sylvarum decore privatos, veluti morbo diminuti corporis ossa, spectandos sese exhibere. Putat autem subsidentiam Montium, tum pluviarum Diluviis, tum terra pingui una cum sylvis abrasa decerptaque infimas valles campos atque adeo ipsum re paulatim implevisse: unde glebarum congerie terra exaltata Montium cacumina a primis temporibus multo non tantum reddidit breviora curtioraque sed et omni carne exuit, praeterque ossa quaedam Montium nilil aliud teliquit: Idem putat in Terra Atlantica contigisse. Deinde ait in Graecia multos hodie desiderari Fluvios, Fontesque, quos magni nominis olim universam terram irrigasse, priscotrum seculorum monimenta referunt: Causam huius rei assignat quod Montes olim praepingui vestiti terta pluviam a Iove dimissam non defluere sinerent sed mox spongiae instar imbiberent, imbibitam vero, per occultos Montium maeandros insinuatam, collectamque in abundantissimum Flumen Fontesque urgerent, quos tamen hodie ideo non reperiri ait, quod Montium maeandri limo glebaque obducti, omnem aquis pluvialibus ad itum intercluserint, vel etiam per terraemotus concussi, illam quam diximus transmutationem induxerint.

Verum hanc Platonis de Montium decrementis, Fluminum que exsiccatione sententiam alibi copiosius examinabimus: nunc ad Atlanticam Insulam revertamur; quam uti in Oedipo nostro docuimus minime fabulosam sed vere historicam esse, Plato multis modis conatur ostendere dum tam curiose desceribit e memoratae Insulae situm, qualitatem hominum mores et ingenium, politicum administrandi rationem dum urbes, castra fortalitia, non tantum mirandorum recinctuum fossurumque apparatu exstructa fuisse sed et auri, eboris, pretiosorum sopim quibus Deorum aedes adornari solebant summam ibi copiam fuisse recenset: concidisse tandem eam: et uti Mari absorpta fuit, ita ab hominum memoria in hunc usque diem obsoleta mansit Certe Graeci uti mirum in modum gloria tumidi, iti hanc in Atlanticam Terram expeditionem Atheniensium, quos omnium hominum vetustissimos et 伪峤愊勏屜囄肝课轿毕�, a Terta prolatos ato dicit fortitudini rerumque agendarum dexteritati cumprimis adscribunt ad Aegyptiotum gloriam vetustatemque lac tam memorabili historia obscuradum: cum tamen velipsa Plato fateatur, Solonem hanc Historiam ab Aegyptiis didicisse. qui in Sacris suis monimentis eam descriptam habebant tanquam cedro perennius vetustatis et Egyptiae fortitudinis monimentum.

Narrant autem ut in Oedipe ostendimus, hoc modo rerum gestarum seriem: Herculem. Aegyptium, quem et Ofirin dicunt, cum cura Regni Isidi uxori commissa, Orbem universum valido comparato exercitu lustraret atque ab Ortu omnes eas Regiones ultra citraque Herculeum Fretum, ab eius memori sic nuncupatum sitas suo subiugasset imperio, tandem certa relatione de ingenti lnsula, quae in immenso Oceano constituebatur, certior factus, maritimam expeditionem eo direxisse Insulam derepente invasisse, subiugasse, et inita cum incolis pace, coloniam constituisse uno e nepotibus suis, Neptuno nomine eidem praefecto.

Atque haec quidem sunt, quae Aegyptii de Terra Altantica memorant: Quod autem Plato dicit ad suum tempus 9000 anorum effluxisse, quo ista contigisse probat pariter Aegyptiorum commentum est, qui ut se omnium hominum vetustissimos, persuaderent dici vix potest quanta annorum exorbitantia in antecedentia tempora ortum suum finxerint. Sed quia haec omnia fusissime in primo Tomo Oedipi demonstravimus eo Lectorem remittimus. Quare omissis iis quae ad nostram rem non pertinent ad Insulam Atlanticam revertamur.

Atlanticam Insulam ingentem omnium lsuculorum memoria extitisse ex praecendentibus patuit; quomodo aurem et quando desierit tam ignotum est quam ignota tempora quibus viguit. Porro si veta sunt quaesetere de ea referunt eius sane situm alium nonesse dixerim, quamqui Canariis, Azoribus et Flandricis, caeterisque in Oceanto Atlantico superstitibus Insulis comprehenditur (uti ex apposita hic sequenti Mappa patet) cuius recensite Insulae uti ingentilus et altissimis Montibus constant, ita verisimile quoque est altiores Atlanticae Insulae durioresque partes fuisse reliquis initeriectis minorum montium, vallium, plaitnitierumque profundioribus locis Motu Terrae absorptis atque in eorum locum Oceano succenturiato.

Sunt nonnulli qui hanc Terrae Contitnentis partem velint ab Occasu Americae connexam: sed hoc omni fide caret; hoc enim pacto Continens ad Fretum Herculeum continuata plusquam ad 90 graduum fere Terrestris Circuli longitudinis spatium continuasset: quod contra Naturae intentionem fuit: quae Terrestris Mundi portiones ina distribuit ut semper Oceano ambienti sint perviae tum ad fontium, fluviotumque productionem tum ad alia Naturae benefici praestanda quae suprao innuuimus.

Quomodo vero interierit, restat dicendum; et quantum quidem experientia magistra cognosci potuit illa duplici ratione tantum incurrere potuit suae ruinae exitium; quarum prima est quae desumitur a Terrae motibus quorum efficiens causa, sunt Ignium subterraneorum spiritus quibus Atlanticum Mare scatet; unde terraemotibus oppido expositum esse horum temporum Historici scribunt. Montem enim Picum in Tenerissa Canariarum, tantae altitudinis esse perhibent. ut a 60 milliaribus, Nautis in altissimo Oceano constitutis instar Columnae appareat fumum quoque subinde ex vertice emittere et incendia quandoque evomuisse testantur lapides suphurei qui magna copia hine in Hispaniam deportantur; trium dierum itinere pervenitur ad apicem planitie conspicuum ex qua omnes Canariarum, Insulae quantumvis dissitae obtutui sese offerunt; thermis quoque et bituminosis fontibus scatet quae manifesta sunt latentis subterranei ignis indicia. In eoribus Insulis, Mons spectatur, patis cum Pico Canariarum altitudinis, ab incolis Pico de Fayal de S. Georgio. Nuncupatus; habet is Insulas circumsitas, quarum quae Terzera dicitur et S. Michaelis olim in pluribus locis et rupibus ignem eructasse feruntur, frequentibusque terraemotibus concutiuntur, qui ante vicennium circiter universam Insulam S. Mich. Ita concusserunt, ut pene tota in abyssum ierit.

Sed quoniam res digna est cuius hoc loco memoria fiat eventum rei fideli Patrum nostrorum relatione, adiungere visum fuit: 26 die lunii Anni 1638 caeperunt spatio 8 dierum adeo formidabiles Terraemotus universam conquassare Insulam, ut homines civitatibus, oppidis, castellis derelictis campos apertos fuerint coacti inhabitare, maxime Incolae Terrae, dictae Vargen, ubi Terraemotus saeviebant, quam aliis in locis multo efficacius. Hosce terraemotus excipiebat id, quod sequitur prodigium: A Pico (vulgo Pico delle Camerine) sex milliaribus dissitus locus dictus la Ferreira, quo cymbis piscatores huius Insulae sese ad pscandum conferre solebant, praesertim termpore aestivo; ibi enim spatio diei naturalis tantam concluedebant piscium omnis generis multitudinem, ut nulla cymbae esset, quae non 10000 piscibus onusta reverteretur. In hoc itatque Oceani districtu, die Sabbathi, mensis Iulii Anni 1638. Ignis cum tam inexplicabili violentia, non obstante dicti loci Oceani 120 pedum Geometricorum a piscatoribus antehac saepius explorata profunditate, eruptit, ut ad tantum restinguendum incendium ne Oceanus quidem sufficeret. Spatium, quod ignis e bulliens occupabat, tantum erat, quantum duobus modii fumenti proseminandis sufficiebat, cum tanta violenta erumptens, ut non obstante dicta Oceani profunditate, nubibus sese aequaret, in supremam aeris regionem elatus evecta secum ipsa aqua, arena, terra, saxis, aliisque ingentibus molibus, quae eminus, triste intuentibus spectaculum, comparebant floccorum ad instar gossipinorum; in Mare vero reversa materia liquefacta pultis praese ferebat speciem. Porro Divinae, providentiae, benignitatique asscribendum est, Ventum tunc temporis fuisse Terrestrem ex partibus Insulae proruentem contra saevientis Ignis rabiem, quod nisi factum esset, tota haud dubie Insula hoc formidabili incendio exusta periisset. Subinde adeo immensae magnitudinis saxa in trium lancearum altitudinem proiiciebat saevientis Naturae vis, ut non saxa, sed montes integros eiectos diceres. Accedebat ad horrorem id, quod recidentes in altum proiecti saxei montes in alios e visceribus Maris in altum evibratos illisi, cum terribili fragore i mille partes dissilirent, quae postea manibus accepte in aream nigram conterebantur. Porro ex varia immensaque reiectamentorum multitudine, saxorumque innumerorum coacervatione Insula nova i medio, eoque profundissimo Oceano exorta, in principio quidem parva, quinque iugerum, at in dies augementata in tantum excrevit, ut abhinc, 14 diebus, spatium longitudinis quinque milliarium occupari. Tanta autem hoc incendio multitudo Piscium periit, quantum vix octo naves onerariae Indicae capere possent, qui longe lateque per Insulam dispersi, ne putrefactione contagionem aliquam causarent, ab indigenis in profundissimis foveis, ad 18 milliaria circumcirca collecti, sepulti sunt. Odor autem sulphuris spatio 24 milliarium sentiebatur.

Ex hisce luculenter patet, id quod hisce temporibus contingit, et olim primaevis temporibus contingere potuisse; cum natura loci eadem semper sit, penariis Ignium quos Natura sub hoc Tractu constituit; ut suo loco docebimus, immediate suppositis: Unde semper terrae motibus subiecta nullis non seculis aliquam Insularum iacturam passa fuit.

Accedit hisce aliud naturae malum, quod paulatim ad ultimam ruinam Insulam Atlanticam disposuit, et est vehemens Oceani ex septentrione motus, quo cum tempore obviarum Insularum cavernosae radices ita exeduntur, ut vel exiguo Terrae motu exurgente, tota moles, fatiscente Montium commissura, labascat. Verisimile itaque, et plurimum probabile est. Atlanticam hanc Insulam ingentis olim magnitudinis, similibus Naturae incommodis fatigatam tandem concidisse, non nisi memoratis Insularum (quae uti Montibus altissimis instructae, ita firmiorem consistentiae rationem adeptae sunt) tantae calamitatis praeteritae, veluti nunciis quibusdam et superstitibus relictis testibus."

Idem verisimile est de Archipelago Philippinarum Insularum (quas ad Chersonesum Auream olim Continenti coniunctas fuisse asserunt Annales sinici) contigisse Oceani tyrannide, eo quod unum prius erat, in innumerabiles posteris temporibus, Insulas discretum sit. Sed haec supra fusius indigitavimus"

COROLLARIUM.

Ex hoc longiori forsan, quam par erat, discursu luce meridiana clarius innotescit, Terram multo aliam modernis temporibus constitutionem habere, quam olim ante communem Orbis Cataclysimum, aut etiam post Diluvium immemorabilibus seculis. Existunt itaqueInsulae que prius non erant; Terra excrevit, ubi prius indomiti stabulabantur aquarum gurgites. Contra locorum tractus, qui olim terra opima et feraci fruebantur, iam dominante Mari in piscium evasisse latibula novimus; Montium iuga aborpta hic, novis alibi crescentibus; Lacus ingentes, iura Neptuni in Rheae seu Vestae transtulerunt iura; contra Flumina desertis nativis alveorum incunabulis alios sibi ex Montium claustris exitus pararunt. Atque tales quidem et tam horribiles Terreni Globi conversiones, uti infinitam DEI potentiam, ita humane sortis incertitudinem patefaciunt, et mortales huius Geocosmi incolas monent, ut cum nihil perpetuum ac stabile, sed omnia caduca, variis fortitnae casibus et interitui obnoxia cognoscerent, cogitationes suas, studia, animum et mentem, quae nulla re creata satiari possunt, ad sublimia et sempiterna bona elevent, DEO soli inhient, in cuius manu sunt omnia iura Regnorum, fines universe Naturae consistunt."

APPENDIX.

De Celeberrimis Orbis Terrae, sive Geocosmi Planitiebus.

Montes, Montiumque structuram et fabricam, quantum ad nostrum propositum sufficere videbatur: exposuimus; modo restat, ut paucis quoque de celebribus Orbis Terrae planitiebus disseramus.

Planities vari茅 dividi possunt; sunt enim complures cultur忙 apt忙, & sylvarum saltuumque varietate refert忙; sunt arenos忙, sunt petros忙 & ericos忙, qu忙 & Deserta vocantur; quorum nonnulla ad ingentem sese amplitudinem extendunt. Planities licet feraces, incolarum tamen inerti芒, vel defectu agricolarum destitutas nobis cumprimis exhibent Polonia, Moscovia, Russia, ingentibus sylvarum recessibus vestitas. Arenosis & saxbuli congerie opertis, pr忙 omnibus Mundi Regionibus, Africa squallet: Petrosis Arabia; Ericosis tum Germania, tum reliqu忙 Orbis partes. Planities frugifer忙 in Agros, Hortos, Sylvas dividuntur.

Sylvarum varietas magna est, tum ratione loci, tum ratione climatis. Sunt in Germania Sylva Hercynia, Nigra sylva, Spessartus, quercetis, fagetis, pinetis, juniperetis, abietum quoque, laricum, 忙sculorum, similimunque foetura spetabiles. In Gallia & Italia Castanearum dominantur sylv忙. Africa palmetis abundat, & ad Promontorium Viride, integr忙 pomorum citreorum sylv忙; Ceilanus Cinnamomi sylvas alit; Bandames Moluccaque Insulas nuces muschat忙, cedri Libanum exornant & ut multa paucis complectar, sylvarum varietas, Regionis in qua provenit, naturam sequitur; qu忙 c霉m in omnibus regionibus diversa sit, innumerabilem quoque sylvarum, arborumque speciebus differentium, varietatem reperiri necesse est. Sed de his in sequentibus fusius.

Sunt et immensi terrarum tractus, omni hominum cultu et habitatione destituti cuius modi sunt Deserta Tartariae, quae Mongul et Lop dicuntur; quorum hoc putatur esse Defertum illud arenosm, quod non procula muris Sinensibus, in formam fascis inexploratae adhuc longitudinis ex Austro in Boream extenditur, quodque ex Tartaria in Chinam ultro citroque commeantibus mercatoribus transeundum est, locus ad terrorem omnium squalidus. Sunt in America tum septentrionali, tum Australi vastissima Desserta, quorum quod inter Regnum Paraquaviae et Chiles interiacet, potiorem locum obtinet, a viatoribus Pampas vocitatum. Quicunque itaque ex Regno Chilensi in Paraquaviam commeant, illis primo incredibilis altitudinis Montes, quos Andes sive Cordilleira vocant, superandi sunt 40 leucarum itinere; in quorum vertice tanta dicitur esse aeris subtilitas, ut sine periculo interclusionis spiritus vix consistere queant. Unde omnes spongiis. aqua frigida, ad aerem condensandum imbibitis instructos esse oportet; est et aer ita ad inflammationem dispositus, ur viatores flammas eructare videantur, immensoque sudoris effluvio inflammati, toti ignei cernautur, mirum inexpertis naturae loci spectaculum; quae omnia oretenus accepia Patre de Ovale Chinlenn, e societate nostra, diti Regni Procuratore, qui iter istiusmodi confecerat. Descendentibus itaque ex Monte triduano itinere, occurrit urbs Mendoza dicta, et deinde immensum illud Desertum, quod Pampas vocant, Oceani instar, longe lateque exporrectum, minime tamen infrugiferum; siquidem sine ullis arenae vestigiis totum herbis a natura consitum est, etah animalibus omnis generis incolitur, nec fluminibus etlacubus destituitur; Hoc ingrediuntur, haud secus ac in Oceanum, Nautica pyxide instructi, quam in terminum Deserti, qui dicitur los Buenos Ayeres, eaque prima Paraquaviae Urbs ad Flumen Ianuarium sita, constanti lege dirigunt. Esseda habent lignea, multorum hominum capacia,quae dum a bobus trahuntur, simul herbarum graminumque conculcatione semitam deplanant, iterque aperiunt, in quo conficiendo raro trimestre, ut plurimum quadrimestre temporis spatium impenditur. Quantum, hoc Desertum, in Austrum porrigatur, inexploratum est; nonnulli putant, usque ad Fretum Magellanicum id extendi: Hoc ex relatione saltem habeo, bimestri fere spatio, nullum prorsus editioris terrae montiumque vestigium hoc in loco apparere, patulumque esse undique et undique Horizontem, Oceanum terrenum diceres Vide quae de hisce fusius narrat P. Alphonsus Ovale in sua de Chilensi Regno Historia; et ne diutius immoremur, Lector cogrGeographicos Librosr consulat, ubi omnia ad longum, quae de variis Terre Desertis scribuntur, reperiet; nostrum est, causas horum Desertorum explorare."

Quaeritur igitur, Cur et quo fine Natura tot in Orbe terrarum Deserta, nulli humano generi usui futura produxerit: loquor autem hic de Deserti arenosis et petrosis non de sylvosis et ericosis herbidisque quae sua praestant commoda. Sabulosa Deserta potissimum sese spectanda exhibent in Africa, et Arabiae Felicis terminis Borealibus; et quantum quidem varia locorum exploratione et ab indigenis facta informatione, nec non variarum antiquitatum Arabicarum lectione mihi constitit, hunc Sabulosum Oceanum inter Sinum Persicum et Erythraeum interiectum ante Diluvium continuatum Mare fuisse reperio: Diluvium autem ingentes sabuli arenarumque cumulos illuc congessisse terramque elevatam, marique intra Sinus suos coacto, hanc, quam experiuntur, Sabuli congeriem reliquisse; quod haud impossibile cuipiam videri potest, qui naturam loci humilem, depressam. Sine ullis Montibus (nisi quos instabile sabulum ventorum agitatione, derepente, et mox destruendos, fundat,) planam intuebitur. Idem desblosso Deserto Tartariae sentiendum est, quod non male fundatis rationibus olim Oceani sinus fuit. Mari Caspio continuatum, uti postea videbitur. Idem de Lybie arenois campis: Cum enim supra dixerimus, Inferioris Aegypti artem olim Mari inundatam fuisse, certe de Lyia id negandum non est, cum aequa cum Aegypto planitie distendatur."

Finis autem a Natura intentus forsan hic fuit; ne si dicta Deserta humido solo gauderent, vapores a sole extracti, et in pluvias resoluti, inundationibus suis ultimum vicinis feracium Regionum campis, cuiusmodi sunt Egyptus, Arabia Felix et Babylonici prope Balsoram Euphrate irrigui agri, exitium pareret; nunc vero pluviis in hisce aridis locis aeternum proscriptis, non est quod ab inundatione sibi timeant circumvicini populi Idem dicendum est de aliis sabulosis Desertis. Sed hisce relictis calamum alio convertamus.

CAPUT XIII.

De Aquis sive Oceano Geocosinum ambiente, Mariumque per occultos meatus communicatione.

Geocosmum ex Aqaue et Terrestri substantia in unum conglobatum, forsan ille negaverit, qui Hydrographiam ignorat, Mappasque non viderit Geographico artificio descriptas. Geocosmus itaque Terraqueus Globus est, magno et altissimo Naturae consilio hac diversa Elementorum mira ab exordio rerum conditus: siquidemne suo nec Terra nec Aqua sine Terra ullatenus consistere poterat. Examinanda itaque nobis incumbit tam necessariae compositionis ratio: quod ut quam optime faciam, primo a divissione Aquarum ordiar; deinde causas singulorum in lucem eruturus. DEUS sapientissimus Geocosmi Architectus adsit ausibus nostris.

Oceanus dicitur tota illa aquarum moles quae Terrenum Globum abmit; ita ut nullum sit Mare, quod non huic, sive per freta, sive per occultos Terrae cuniculos cohaereat; unus itaque Oceanus est, ratione variarum Regionum, quas allambit, diversas denominationes sortitus. Ita Oceanus Atlanticus, inter Americam et Africam, Europamque interfusus, vel ab Atlante Monte, vel ab Atlantide Insula olim ei in natante, de quo in praecedentius dictum est sic dictus; qui privatas denominationes postea sortitur. Sunt que Oceanus Hybernicus, Glacialis, Deucali donius, Germanicus, Aethiopicus, Americus. Hic itaque Oceamus a Polaribus incognitis adhuc plagis, varia Insularum obviatione divaricatus, universam fere a Septentrione et Ortu Europam circumdat: ab Occasu immensa dilatatione tumidus, sibi trium Mundi partium, Americae, Africae et Europae iura vendicat. Hic itaque partim per Maris Magellanici gurgustia aditum sibi pandens, novo cum Australi seu Pacifico Mari, coniugio miscetur, partim per Fretum Mairanum in ultimas usque Terrae Australis Suppolares partes, inexploratis adhuc ambagibus vagaundus progreditur. Pacificus vero Oceanus, vulgo Mare del Zur, omnium Oceanorum maximus, ex uno latere universae Americae Occiduas Boreasque partes, ex altero omnes Australis Terrae incognitos tractus alluvione disterminat; et ex Borea quidem per Fretum Anian Americam inter et Tartariam situm Oceano Suppolari Boreo tandem, a quo discesserat, restituitur, Atlantico; Ab Occasu vero innumerabili Insularum multitudine veluti carminatus, novisque Fretorum gurgustiis exagitatus Oceano Indico, immensis terrarum Chinae Indiae utriusque, Persidis, Africae, tractibus perlustratis. tandem ad Promontorium Bonae Spei, Oceano Atlantico restituitur.

Ex hac descriptione sat superque patet, Oceanum unum esse; circa quatuor Mundi potiores partes ita continuarum, ut nullus sit Orbis Terrarum aut Oceanus aut Mare, quod non eidem in aliqua Mundi parte cohaereat. Ita Mare Mediterraneum Atlantico per Fretum Herculeum seu Gaditanum iungitur; Mari Rubo vero per occulta Subterraneorum Canalium conciliabula committitur Mare vero Caspium pari ratione iungitur Ponto Euxino, hoc per Bosphorum Archipelago, et tandem Mare Mediterraneo commiscetur. Non absimili ratione are Balthicum perduos duos Sinus, Botnicum et Finnicum, in Scandinaviae meditullium diffusum, Oceano Germanico seu Deucalidonio per Fretum Cimbricum connectitur.

Atque haec sunt aria, quibus veluti brachriis quibusdam universa Telluris moles ringitur; quibus quidem praemissis, iamad particularem eorundem descriptionem per paragraphos nonnullos progrediamur.

搂.&苍产蝉辫;滨.

De Mari Caspio, Ponto Euxino, et Americae nonnullis Lacubus, deque Mari Atlantico, jotatu digna.

Omnium fere Physicorum ingenia torsit Mare Caspium dum non capiunt, quomodo illud perenni ingentium amnium affluxu, neque augmentetur, neque ullum effluxs sui vestigium, aut cum altero Mari continuationis vestigium exhibeat. Mihi sane res non adeo abstrusa viderur, ut nulla latentis effectus causa adferri possit.

Dico itaque primo et suppono taquam multiplici experientia comprobatu, omnia Mari non tantum superficie tenus, sed uti supra insinuavi, pare occultors et subterraneo Canales reciproca aquarum commeria exercere. A Mari Caspio incipio: quod ante Diluvium Oceano, qui probabili coniectura, omnia deserta, plana et arenofa loca Tartarie inundabat, per Fretum prope Volgae Ostium, coniunctum fuisse, non pauci mecum sentiunt. Diluvii vero inundatione a Caucasea ingenti Montium catena abrasis mollioribus Terrae partibus, Mare ibidem stabulans, forsan non adeo profundum, impletum fuit; unde profundior Caspii Maris Sinus, superinducta reliquo diffuso Mari terrestrium partium congerie, instar Lacus, omnino clausus in hunc usque diem mansit. Quia tamen ab immemorabili tempore ingentes Fluminum affluxus recepit, nullumque Flumen fundere visus sit, nec ullum augmenti aut inundationis vestigium praebeat, apertissimum id signum est, illum cum Oceano aut vicinis Maribus per occultos cuniculos colludere. Quomodo vero, et ubi id contingat, iam tempus est ut aperiamus.

Duos putamus illum meatus habere; quorum prior per infernos eorgie etegreli subiectos A B sese in are Euxinum exonerat , ita ut universa illa Pontum inter Euxinum et Caspium interiecta Regio iure merito pons quidam subterlabentium aquarum dici possit. Neque huius rei desunt indicia. Primo enim narrat Paradia Pera in Geographico de ari Caspio libello de Trapezuntina historia: in oris maritimis Magelliam allambentibus Mare Euxium subinde veluti ingentibus ebullitionibus fervidum se advertisse; causam quoque huius alsignat his verbis: Observatum est diutruna observatione, quod, quandocunque in Mari Caspio Venti Orientalies violentius dominantur, eodem tempore in Mari Euxino, Juiusmodi Maris ebullitiones solito maiores cum ingentitotius Pelagi agitatione spectantur, et contra; quando Occidentales Venti dominantur Euxino, in Mari Caspio huiusmodi perturbationes notantur. Quod sane apertum signum est, haec Mari per occulotos, varstissimosque meatus reciprocis sese motibus impeter. Hoc ut confirmet, addit, varia subinde reiectamenta, quae Mari Euxino minime competunt, sed quae Caspii propria sunt (ut certum algae, serpentisque genus, et tabulae navium, arborum Maris Caspii propriarum trunci), comparere: lucelenturm Marium huiusmodi per subterraneas aquas continuationis indicium.

Alterum Maris Caspii meatum per subterraneas semitas continuari Mari seu Sinui Persico, non obscura quoque a Persis adferuntur indicia: quorum prius est, Charybdis sive Vortex Sinus, qui Persiam alluit, biduano a Balsara itinere, in quo Mare notabili decremento absorbetur, et tandem restitutis suo alveo aquis, orticis ne vestigium quidem comparet; cuius quidem rei ratio non est alia nisi corresponsus quidam cum Mari Caspio, quod vehementia Ventorum agitatum, postquam magnam partem in Mare Euxinum protrusit, ut defectum aquarum suppleat, eas ex Sinu Perfico per dictos subterraneos meatus CD, attrahit unde indicto loco, C. Vorticem nasci, necesse est. Ubi vero Pontus Euxinus Ventorum Occidentalium saevitia agitatus, commissum sibi aquarum pignus Mari Caspio restituit, hoc plenitudinem suam natum pariter Sinui Perfico, quod attractum erat, aquarum onus reddit. Hac itaque reciproca circulatione, mirabili sane Naturae lusu, agitata dicta Maria, subterranea sua commercia exercent, per mutuas aquarum communicationes continuata. Sed ut, haec vera esse, intelligat Lector, alia nonnulla Maria adducam, in quibusi, dem contingere, multiplex observatio de iis facta docuit.

搂.&苍产蝉辫;滨I

De Mari Mediterraneo Mari Rubro.

Mare Mediterraneum cum Mari Rubro per occultos meatus continuari, historia celeberrima, quam suo de Aegypti mirabilibus recitat, docet.

Cum Bassa Urbis Sues (quae in ultimo Maris Rubri angulo sita, olim Asiongaber dicebatur) quodam tempore celebri venationi piscium interesset contigit, ut dum retia litori admoverent piscatores, ingentem iis Delphinum inclusum deprehenderent; quem et tanquam rarum quid iet insolens, tum ob vastitatem. tum ob belluae miram visu formam Basse obtulerunt. Is visa cum admiratione bellua non occidendam, sed libertati donandam iudicavit; quod factum fuit, inserta prius inter branchias atiimantis ex aurichalco lamina Arabicis literis inscripta hoc verborum tenore: Amed Abdalla Bassas Sues tibi vitam una cum hoc munere donavit amo Hegirae 720. Bellua hoc munere cohonestata mox Mari immissa, se novi sibi circumdati oneris molestia gravatam sentiens; terroreque agitata in intima Maris viscera se proripuit. Contigit vero eodem anno ut piscatores in Mari Mediterraneo prope Damiatam venationi insistentes, praeter insignem piscium multitudinem reti inclusam, et insinuatae magnitudinis Delphinum in terram traherent, quo in partes dissecto laminam illam Arabicis literis a supradict Bassa non ita pridem incriptam invenerunt de quo certor factus Bassas Amed, suam hanc scripturam esse fassus est.

Quomodo ver貌 Delphinus ex Mari Rubro in Mare Mediterraneum penetrarit, multorum sane vexavit ingenia; quidam circa universam Africam natatione per Gaditani Freti fauces in hunc locum concessisse aiebant; quae tamen sententia velut improbabilis et incredibilis statim reprobata fui. Nonnulli vero sensatiores, dictum Delphinum per subetrraneos meatus, quibus Mare Mediterraneum Mari Rubro iungitur, eo pertigisse afferuerun; quae non sine applausu ab omniubs accepta fuit, et mihi summopere arrisit; et si vera sunt; quae Historia narrat, certe res se alter habere non potest. Accedit et hisce Mare Asphalticum, quod Mare Mortuum vocant in Palestina celebre, quod Iorunem sinu suo excipiens, nullo in exteriori superficie exitu, quo se exoneret, instructo; cum itaque Flumini augmento nunquam excrescat dictum Mare, apertum signum est, illud sese pari pacto per subterraneas alveorum latebras, in Mare exonerare: sed in quodnam Mare? dicam quod ex multorum itinerantium relatione mihi innotuit.Est in ora maritima Maris Rubri, ea parte, quae Arabiam Desertam allui locus valde celebris Eltor dictus uti in Mappa apparet, ubi non procul a litore ex visceribus Maris, nullo non tempore ingens naphthae et bituminis copia eructatur, mirantibus cunctis, unde tanta naphthae copia proveniat. Ego cum eorum qui Mecham quotannis peregrinationem suam instituerant, relatione, de natura loci certior factus, diu mecum haesissem circa huius bituminis originem, tandem conclusi hanc bituminis ebullitionem non nisi ex Mari bituminoso Palaestinae, quod ob lentorem Mortuum dicitur, id per subterraneum cunciculum exonerante, provenire. Cum enim Mare Asphalticum, a bitumine sic dictum, plurimum bituminis generet, litoraque circumsita puteis bituminosis referta conspiciantur; Mare vero, quo superveniente Iordanis Flumine se exoneret, exitum non habeat, certe id nonnisi per occultum Terrae maeandrum hoc in loco una cum bituminosa sobole, quam secum ex origine sua devexit, exonerare, manifeste docet bituminis dicto in loco ebullitio, si vera sunt, quae ex ore 伪峤愊勎肯�蟿委蠅谓 didici. Illud vero non aliunde quam ex Mari Asphalitico scaturire, hinc liquet, quod totum illud litus, ne ullum quidem bituminoae foeturae vestigium demonstret, quod tamen monstrare deberet, si a natura in vicino litore progigneretur; est enim plerumque Marium Terrarumque, quas allambunt, quoad vires et proprietates, reciproca quaedam communicatio. Manet ergo; Mare Mortuum in Arabicum sese Sinum per Canalem 62 leucarum (tantum enim Mare Asphalticum a Mari Rubro distat) exonerare: Ergo Mare Mortuum Mari Rubro, et per hoc Oceanno continuatur: Quod erat ostendendum.

Idem omnibus aliis Maribus et Lacubus, qui Flumnia suscipiunt, et nulla emittunt, dicendum est; habent enim subterraneos meatus, per quos in Oceanum vel vicina sese Maria exonerent: unti enim Lacus Zaire in Aethiopia Flumina ingentia recipit, et alia in Oceanum exonerat, repertis in externa terra superficie alveis; ita Caspium et Mortuum Mare Flumnia quaedam recipiunt, sed non emittunt, nisis per intima Terrae viscera, Canalibus in alia Maria deductis; hac tamen differentia, quod haec subinde salsa sint, illa insulsa, et consequenter ex Fontium penariis in destinatas sibis a Natura cavitates derevatis.

CONSECTARIUM I.

Ex his paucis ratio patet. Quomodo, et cur nonnulli Lacus flumina recipiant, et nulla emittant quidam emittant et nulla recipiait aliqui recipiant et emittant, alii nec recipiant nec emittant; de prioris gene is Lacubus iam dictum est. Qui vero ina emittunt, et non recipiunt, necessario ex occultis Montium vicinorum hydrophylaciis perennitatem fluxus trahunt, quibus semper id, quod hinc defluxu deperditur, illinc instauratur. Quod vero nonnulli et recipiant et emittant flumina, eandem cum praecedente rationem obtinent. Ubi et hoc notandum, Flumina nonnulla aquis palustribus impermixtim transire, uti Nilus per Lacum Bed seu Zaire; et Rhenus per Lacum Acronianum, et per Lemanum Rhodanus. Cuius, quidem rei ratio alia non est, nisi levitas et limpiditas aquarum fluvialium motu perpetuo cataractarumque impetu ab omni faeculentia expurgatarum; unde et palustrem faecibus aggravatam aquam, et quiete otioque veluti torpidam, graviorem reddi, cui proinde levior supernatet, necesse est: quod et in magorum Fluminum ostiis patet, e quibus amnes in Mare sese deponentes multorum milliarium intervallo fluxum una cum sapore dulci continuant: non alia de causa, nisi quod aqua fluvialis aqua marina levior sit, insulsa falsa. Sed dehisce suo loco et tempore. Qui denique Lacus nec recipiunt Flumina nec emittunt, illi dupliciter considerari possunt: Primo nonnulli ita constituti sunt ut iam summopere augeantur, modo repente decrescant, subinde vero prorsus exsiccentur; et huiusmodi non aliunde, quam ab imbrium niviumque liquefactarum incremento decrementoque originem habere censendi sunt, et non tam lacus, quam stagna et paludes dicuntur. Secundo reperiuntur alii Lacus, qui nunquam nec crescunt, neque decrescunt, in perpetuo quodam aequilibrio consistentes: ratio est, quia cum Hydrophylaciis. Montium per occultos meatus aquarum superficie perfecte quilibrata continuantur, nulla intercedente differentia, nisi quod occulta hydrophylacia Montium iugis veluti fornicibus quibusdam operiantur haec vero operculis destitura, patulo Coelo exponantur: uti in Figura apparet. Ubi imagineris Hydrophylacium DE Monte ABC coopertum; quod aquis suis extra Montium parietes derivatis faciat in externa camporum superficie duos Lacus FF, eruntque hi Lacus in eadem superficie cum aquis Hydrophylacii DE, neque differunt externa ab interno, ni quod illud coopertum Monte superimposito, haec detecta appareant. Sed de hisce omnibus et singulis in argumento de Origine Fontium penitius tractabitur."

CONSECTARIUM II.

Hinc patet quoque, Nullos fere Lacus alicuius nominis esse, eius generis, qui nec flumina accipiant, nec emittant, et nihilominus augmenti, decrementique capaces sint; qui etiamsi flumina non recipiant, reviulorum tomen copia scaturiginumque affluxibus semper fere augentur, alias enim summa aestate nullum eorum vestigium remaneret; uti fit in palustribus et stagnantibus aquis, que ut plurimum aestivo sole consumuntur.

Quod itaque Lacus per subterraneous meatus tum repleantur tum pdepleantur, patet ex multis fluminibus, quae in medio itineris cursu nonnullis in locis prorsus absorbentur, et ex alia parte denuo renati reumpunt, ut novi prorsus fluvii esses videantur. Ita Niger Fluvius Ethiopiae ex Lacu Nili profluens cum in Nubia ingentibus Montium catenis inclusis onstrictusque elabendi locum non reperiat, iis veluti repagulis quibusdam ruptis per subterraneos maeandros praecipitatus ex altera Montium Occidentali plaga exitum sibi parans, ac compluribus aliis sociatus fluviis veluti fenore quodam auctus in Oceanum Atlanticum devolvitur. Pari pacto Tigris in Mesopotamia transvectus Arethusam Lacum resistenti Caucaso obvius, se subducens in specu quodam amplissimo mergitur, et tandem ingenti terrarum spatio denuo ermoen, Lacum Thospitem inoffenso fluxu vix transit cum ecce cum novis Montium repagulis longe lateque, colluctatus subterraneis tandem se subdole condens, ex altera Montis parte 24 mille passuum intercapedine erumpens, fluxum continuat, et iuxta Babylonem Euphrati miscetur. Aristoteles plurimos huiusmodi rivos fuisse scribit l. I. Meteor. c.II. Sic putant Graeci Scriptores nonnulli. Alpheum Achaiae Flumen vel infra Maris fundam cursum suum peragere in Siciliam usque, ubi prope Syracusas in Fontem ingentem emergit. quirethusa dicitur. Signum hoc esseaiunt, quod olim guinta quaque estate, id est, singulis lustris, pecudum stercora egereret, eo videlicet tempore, quo in Achaia Olympia celebrabantur certamina, et mactatarum pecudum. Stercora in Alpheum coniiciebantur, quae secundo flumine submarino tandem in Arethusa et medio Portus sinu, qui et inde Alpheus in hunc diem dicitur, vulgo l'Occhio,eiiciebantur. Pari pacto Guadiana, quiolim Anas dicebatur, Fluvius inter Lusitaniam et Baeticam ad Oppidum Medilinam, cuniculis subterraneis immersus post 32 milliarium intervallum, denuo regurgitatur; ut proinde Hispani glorientur. habere Regnum suum pontem sylvis pratisque instructum in quo multae animalium myriades pascuis pinguissimis nutriantur. Vidi et ego compluribus Germaniae locis similes Naturae lufus. In Westphalia non procul a Lichtenaw Fluvius absorptus, fub ipso Cathedralis Ecclesiae Paderbornensis fundo erumpens, inde per triplicem rivum in Lippiam deponitur. Similem me vidisse memini in Eichsfeldia, cuius modo nomen non occurrit. In America passim huiusmodi iocabuna Fluminum lusio spectatur, ut proinde supervacaneum putem, illa fusius describere cum ubique passim in omnibus Mundi Tractibus huiusmodi spectacula sint obvia.

CAPUT XIV.

De altitudine Montium, et profunditate Oceani, Mariumque, ubi et Caucasi Montis altitudo ab Aristoteleasserta discutitur.

Fuit sententia quorundam et etiamnum plerorumque est, tantam esse Montium altitudinem maximam, quanta est vicinorum Marium profunditas maxima; quod num verum sit, in hoc Capite discutiemus; a Montium altitudine ratiocinii nostri primordia auspicaturi.

Antiqua Geographia Montes altius 15 stadiis non elevari simplicius sibi persuasit,omniumque Mundi altissimos Montes exhibet Caucasum, Imaum seu Parapanison, Alpes, Acroceraunia; In Asia Minori Olympum; Pelion et Ossam in Macedonia; in Mauritani Atlantem, in Graecia Athon."

Caucasi praecelsos vertices vel ipse Aristoteles admiratus est. Verum cum multa in ipso textu l. I. Met c. 13 ubi eum describit, occurrunt, quae examine et Lydio lapide indieant, hanc iam a multis aliis pertractatam Caucasi altitudinem ad incudem revocabimus, ut veritas rei elucescat. Sic autem loquitur 峤� 未峤� 螝伪蠉魏伪蟽慰蟼 渭苇纬喂蟽蟿慰谓 峤勏佄肯� 蟿峥段� 峒愇� 蟿峥� 纬峥囄� 胃蔚蔚喂谓峤� 未峤� 峤∠� 蟺位峥單肝肯� 蠂喂峤嘉轿� 蟽畏渭蔚峥栁课� 未苇 蟿委 渭慰喂 峤懳坚繓谓, 峤呄勎� 峤佅佱径蟿伪喂 魏伪峤� 峒�蟺峤� 蟿峥喯� 围伪位魏畏未蠈谓蠅谓 尾伪胃苇蠅谓, 峒� 蔚峒跋� 蟺位慰峥ξ� 位喂渭苇谓蠅谓 蔚峒跋兿�位苇慰谓蟿喂, 峒愊�峤� 未峤� 峒∥嘉�蟻伪蟼 峒� 谓蠀魏蟿峤赶� 伪峤愊勧礁蟼 蟿峤� 峒�魏蟻慰魏蔚蟻伪蠉谓喂伪 蟿峥段� 蟿蔚蟿伪委蟻蠅谓 渭蔚蟻峥段� 蟿峥喯� 纬峥喯�, 魏伪峤� 蟺伪位伪喂峤拔� 峒� 峒懳毕兾迪壪�. Caucasus autem Mons est eorum, qui ad oestivum Solis exortum vergunt, multitudine pariter atque altitudine maximus; et eius quidem altitudinis signum hinc colligi potest, quod tum ab eo loco, quem Prounda Ponti vocant, tum ad his qui Maetici Lacus Ostium navigio subeunt, cernatur. Praetera summae eius partes noctu, mane ett vesperi ad ttertitam usque partem radiis illustrantur Solaribus. Haec est Aristtotelis de Caucasi altituine sententia, quam preasenti textu exposuit, de quo adeo acris et vehemens inter Commetatores velitatio exorta est ut, vix sit, qui hunc locum rite exposuerit, et ut, quod res est, fatear, si in ullo suorum scriptorum loco, hic sane non exiguum existimationis suae damnum passus est Philosophys; cum iuxta verborum tenorem Caucasi altitudo tanta sit, ut omnia Astronomiae principia destruere videatur. Sed rem paulo diductius declaremus.

Et primo quidem incipit a locis, ex quibus spectari potest, quae sunt Profunea Poti, seu, quod idem est, Pontus Euxinus, ob profunditatem immensam merito Mare Nigrum vocitatum. Alter locus est Lacus Maeoticus, quem et Stagnum vocat et a navigantibus in illo Caucasum videri asserit. Vidimus loca, ex quibus pateat ad Caucasum liber oculorum intuitus; iam nihil aliud desiderari videtur, nisi ut distantiam Lacus Maeotici a Caucaso determinemus. Quod dum vero facimus non exigua difficultas oritur, quisnam proprie Caucasus celeberrimus ille Mons sit, quique suo pertingat vertice Coelum, et in qua Regione stabuletur. Certum enim est illum adhuc in rerum natura existere, et ex Meotide videri posse; nisi asserere velis aut alios intermedios Montes interim excretos ab oculis remotioris Caucasi verticem abstulisse, aut Caucasum Giganteo ausu alio translatum: quae omnia putare, ridiculum, stolidique ingenii esse reor. Ego sane ut ad alicuius lucis radium in tantis tenebris pertingerem nihil non egi access Mercatores Armenos et Congregationis de propaganda fide Missionarios, qui multis annisin Caffa Cimmeriae Chersonesi principe urbe ecommorati fuerant, Lacum Maeoticum non semel transierant. Cum Theatinis quoque Patribus egi, quibus in Georgia sive Colchide Euangelicae sementis campus assignatus est, ut de Caucasi altitudine et situ mihi aliquid certi significarent. Sed neque supraditi totici Maeotici Lacus exploratores, neque Georgiani sive Colchici Theatini, uti hi de tanta Montis altitudine, quam describebam, nihil se reperisse, etsi continuo ultro citroque ab Euxino ad Caspium et hinc ad Euxinum pervagati sint, asseruerunt, ita illi de Caucoso prodigiosa Solis illustratione celebrato nihil compererunt. Imo sancte attestati sunt, Georgiam tanto a Maeotico Lacu itinerum intervallo distare, uti fieri non possit, Montem ullum quantumvis immensae altitudinis ex tam remotis oris conspici posse. Esse quidem Montes quosdam altissmos Tartariae Precopensis proprios, quos Antiqui Hippicos vocabant uti et Coracis partes, quae spectentur ex Caffa, sed hosce Caucasi Montes esse minime posse utpote universa repugnante Geographia; neque Montem ullum Minoris Asiae hinc quantum vis curiose explorantium oculis sese pandere; ut proinde totam de Caucasi Montis altitudine relationem Aristotelis fabulosam putent.

His itaque rite exploratis, iam totum hunc textum falsissimum esse, demonstrare aggredior. Et primo quidem ostendam. Caucasum ex Moeotide nulla prorsus ratione conspici posse. Communis Geographorum sententia Caucasum ponit Colchiae Regionis, quam hodie Georgiam et Megreliam appellant, sub Latitudine 47. grad id est in medio Regionis Pontum inter et Caspium Mare interpositae, ita Ptolomaeus, Strabo, eorumque Commentatores; neque quispiam Caucasam solitarium quendam esse Montem, sibi persuadeat, sed Caenam Montium, triplici ordine exporrectorum, quorum prior ex medio Regionis in Occasum, alter in Ortum, tertius in Meridiem numerosam scopulorum sobolem propagat auro connexam; unde et plerique Caucasum partem ari asseruerunt. Quidquid sit Cacasis tam divesas denominationes suscipit, ut in hunc usque diem de vero Caucasi loco et situ genuino lis pendeat inter Geographos;

nonnullis eum cum Tauro, quibusdam cum Corace et Henioco, aliquibus cum Casio confundentibus: nec desunt, qui Caucaseos Montes cum Imao et Parapniso eosdem velint. Potior tamen sententia eum, uti supra diximus, inter Caspium et Euxinum Pontum intermedio Colchidos, Albaniae seu Iberiae, quae Georgiam et Megreliam complectuntur, districtu ponunt; hoc enim triplici Montium ordine in unum concurrente ingenti Vertice extollitur, prope Albania Portas: atque hunc Montem, sive potius Montium acervum, in hunc usque diem Caxes vocant, voce a Caucaso non procul abludente et hunc nos dicimus Caucasum esse de cuius altitudine nobis cum Aristotele controversia est: cum in toto illo Poti Euxini litorum tractu aut Colchide maior eo non reperiatur. Consentit huic Phasidis Fluminis ex eo origo, quam et Aristoteles innuit.

Quaeritur itaque primo; Utrum ex Maeotidis Lacu, aut Caffa, olim Thodosi, ubi erant, quae Profunda vocabantur Ponti Euxini, Caucasus videri possit? Respondeo, quod non; cum decem graduum Longitudine Lacus ab eo teste Ptolomeo, et modernis Geographis, distet quae resoluta 600 milliarium Italicorum distantiam exhibent, tantum nimirum spatium quanta AEtna ab Alpibus Penninis distat. Quemadmodum itaque Alpes ex Aetna conspici impossibile est, ita impossibile dico ex Lacu Maeotidis Caucasusm videre, nisi is tanta altitudinis foret, ut ultra centena millia passuum verticem in altum erigeret; quam altitudinem nemo hucusque in tam frequentato Georgiae Regno observavit; nec ab ullo Cosmographo, ob rationes paulo post demonstrandas, conceditur. Addo, Montem etiam sublato Terrae tumore, sub assignata decem graduum distantia non tantum non visum iri, sed et prorsus, uti Optica docet, ab oculis evaniturum: et Alpim iuga sat superque demonstrant: quarum vertices sub 40 milliarium Germanicorum distantia nunquam, ad 30 vero milliarium vix ac ne vix quidem, et non nisi subinde aura defaecatissima in modum nubis tenuis et coeruleae subobscure, ex aliis Germaniae altissimis montibus conspici possunt.

Idem in Montibus Insularum contingit; ubi enim in altissimo Apennino iugo steteris et in omnem Horizontem Maris superficie finitum oculos conieceris, ne ullum quidem altissimorum Corsicae et Sardiniae Montium, quae tamen vix centum milliaribus distant, vestigium reperies: nisi subinde. quod tamen rarissime fit. Singulari quadam refractionis affectione, limpidissima aeris constitutione et ad refrinigendum apta, nonnihil sublati compareant (tantum: tum Terrae tumor, tum Aerearum superscierum constipata densitas in occultandisInsularum, Mottiumque remotissimorum obiectis, possunt). Si itaque ad distantiam tam vicinam Obiecta dispareant, quomodo Caucasus a Maeotidis Stagno 600 milliarium spatio dissitus, oculis patebit?

Ex his ni fallor luce meridiana clarius patet textum Aristotelis rebus convenire minime posse, Caucasum que ex designatis locis fieri non posse ut compareat. Sed venio ad alteram difficultatem, tanto maiorem, quanto maioribus tricis involuta est. Dicit Aritoteles, uti ex supra allegato textu patet, summitates Caucasi illustrari a Sole usque ad tertiam partem nactu, sub auroram mane, et iterum sub vesperam. Qui locus irum in modum omnium Interpretrum ingenium confudit; difficultate siquidem inexplicabili, in textu elucescente; alii illustrationem hanc ad tertium Montis partem extenderunt; alii ad tertiam noctis partem transtulerunt; et dum Aristotelis errorem pertinacius et quibuscunque modis tueri conati sunt, una et se et Aristotelem summa inscitiae consperserunt. Qui itaque verba ad illustrationem terti Montis partis transtulerunt; quasi Sol noctu, mane, et vesperi semper tertiam Montis partem illustraret illeerror tam in Cosmographi palmatis est, upueri eum emendare possint. Hinc enim aperte sequeretur, Montem Lunae confinia ad tam insolitum effectum praestandum, attingere oportere; quod quam ridiculum sit, quis non videt? Unde cum eos tam turpis erroris puderet, textus verba ad tertiam noctis partem transtulerunt, ita ut ad tertia noctis partem, id est, ad quatuor horas (quarum integra nox duodecim continet) ante Solis ortum et post occasum eius, Mons illuminari incipiat. Verum nec hoc ulla ratione admitti posse aut debere, oculari demonstratione apertum facio.

Et primo quidem lux, qua Caucasum quatuor ante ortum postque occasum eiusdem totidem horis illustrari dicit; dupliciter sumi potest; vel pro luce directa, vel pro luce reflexa seu secundaria. Si pro luce reflexa, qualis sub initium crepusculorum apparet, id est, pro dubia luce accipiant, nihil probant, cum huiusmodi lux a 45 usque ad 66 Latitudinis gradum aestivis noctibus continua sit, et Montes tant parvos quam altissimos aequo reflixi luminis radio indefferenter perfundat; neque haec Aristotelis opnio fuisse videtur, com ex illustratione Montis excessivam eiusdam altitudinem ostendere voluerit. Verba itaque Aristotelis de luce directa Montis illuminatrice intelligenda sunt; quidquid in utili conatu de luce reflexa garriant Astronomicarum rerum imperiti Interpretes. Hoc itaque posito, Montem excessivae altitudinis fuisse, demonstrare aggredior. Et primo quidem Sole in Cancro, deindo in Ariete et Libra, tertio in Capricorno constituto, quantae altitudinis in singulis stationibus Montem esse oprtuit, ut ad tertiam noctis horam radiis Solaribus directis illuminari potuerit ostendam.

Suppono itaque. ex Ptolomaeo, Caucasi verticem sub Latitudine 47 aut 48 graduum constitutum, et Solem esse in primo gradu Cancri. Suppono secundo, tertiam noctis partem, ad cuius initium Mons illuminari incipit.

PROPOSITIO I.

Arcus quatuor horarum infra Horizontem, et Verticali constitutus, sole in Cancro constituto, est 16. grad. 10. min. ad Latitud. 48 grad.

Demonstratio.

Sit Circulus Caucasi verticalis AFB, punctum Verticis F. Horizon AdBC, et GDLC Eclliptica, Centrum Terrae O, qui ex suppositione omnes sunt Circuli maximi, quorum, plana in Centro Terrae se interfecant; sitque communionis Diameter COD, sitque Sol in puncto L, ad initium tertiae noctis partis. Quaeritur itaque arcus AL. Data ittaque noctis hora et altitudine Poli, datur et ex doctrina Triangulorum Sphaericorum punctum Ecclipticae, ortivum quidem in D, occiduum in C, et utrumque tum supra Horizontem meridie, tum infra, media nocte.

At dato puncto culminante in medio Coelo, datur et ad Latiudinem positam angulus Horizontis cum Eccliptica supra dato Ecclipticae punco, quae est ACL, eirtuq angulus LAC, utpote verticalis, ad Horizontalem, rectu; et datis punctis LC, dabitur et arcus LC. Sed et in triangulo ALC rectangulo, iuxta Probl. 2. propos. 4. Sphaericorumtrangul. Clavii, dabitur angulus ACL, una cum reliquis arcubus, et consiquenter quaefitus arcus LA. Dato itaque trangulo sphaerico ACL rectangulo habebuntur duo latera nota, videlicet subtendens rectum LAC, quod est arcus inter Horizontem et imum Coeli, 68 grad 53 min tantum enim interest inter grad 20. Leonis et undecimum Geminorum existentem in imo mediae noctic puncto, Sole tum existente in puncto L, ad tertiam noctis partem. Alterum autem latus AL arcus Meridiani pariter constat. Cum itaque, Sinus anguli ACL, (qui ex Declinationis Solis in 11.7. Geminorum gradu consituti a complemento elevationis Poli subtractione manet) grad 21. 19 min. Sit 36371, et datus arcus LC, grad 50 quae est differntia grauum inter principum Cancri, et 20 grad. Leonis, qui in Horizontet existit dato tempore; huius inquam Sinus grad. 50 sit 76604. erit ut Sinus totus 10000, ad Sihum 36371, itta 76604 ad aliud, et facta operatione prodibit Sinus 27861, Arcus LA, cui in Sinuum tabula repsondent 16 grad. 10 min. Arcus itaque LA Sole in principio Cancri graduum est 16, 10 min. Quod erat ostendendium.

Hoc pacto invenimus Sole in punctis Arietis et Librae sub datam noctis horam constituto, arcumn LA esses infra Horizontem 35 grad. 25 min. Et in primo Capricorni gradu arcum LA esse infra Horizontem depressum 50 grad. quibus quidem inventis iam ostendamus, quanta Montis Caucasi altitudo esse debeat, ut effectum allegatae illuminationis praestet.

PROPOSITIO II.

Montis Caucasi altitudo quanta debeat esse Sole a tertiam noctis partem dum in Cranco, Ariete et Capricorno constituitur, eum illuminate.

Sit Verticalis Caucasi A C B. Geocosmi seu Terrae peripheria eopq, cuius Centrum D. Horizon physicus seu Monis, mn: rationalis A B linea verticis seu axis Horizontis e C, et altitudo Montis ef. Linea ih tangens superficiem lateris in puncto g, tunc temporis, quando ante ortum Sol, aut post occasum ad initium vel em quarte horae verticem Montis illuminat. Quoniam igitur linea ih radii Solaris, Terram tangit in puncto g: et horizontalis mn, eandem inpuncto e. producantur ex Centro D lineae Dg. et De, per puncta contactus g et e. linearum ih et mn quae cum utrinque angulos rectos cum lineis ih, et mn, et semidiametri Terrae De, et D g efficiant, erunt consequenter arcus Verticalis Lh et Cn, inter se aequales; ablato communi arcu Ln, erunt reliqui arcus nh, et CL, inter se aequales. Sed arcus nh, inter Solem et Horizontem interiectus iam notus est ex praecedenti Propositione 16 grad 10 min. Ergo arcus huic aequalis C L pariter notus est in angulo eDg; notus itaque et angulus Dge, utpote rectus subtracto itaque angulo eDg a rectopatebit angulus D eg. Ergo omnes trianguli rectanguli D e g anguli patebunt. Datoq眉oque latere Dg, semidiametri Terrae:ergo reliqua latera per Propos. 2. Triag. rectil. Clavii nota sunt: ergo et ef Montis altitudo, eo quo sequitur modo. Sole in principio Cancri existente ad initium vel finem tertiae partis notcis, arcus inter Solem et Horizontem constitutus hn, est uti supra ostendimus 16 grad. et 10 min. cuius complementum est 73 grad. 50 min cuius Sinus est 96040 talium partium, quales sinus totus Df.100000 habet. Praterea cum semidiametros Terrae D g nota sit 3036 milliarium Italicorum: Fiat ut sinus Dg, 96040, ad 3036, semidiametrum Terrae notam, ita sinus totus 100000 ad aliud, prodibunt peracta operatione 3161, videlicet linea Df accumulata ex semidiametro Terrae et altitudine Montis ef: quare subducta a 3161, semidiametro Terrae 3036, remanebit 125 Montis desiderata altitudo. At posito Sole in principio Arietis et Librae, cum arcus nh, ad initium et finem ante vel post occasum Solis sit inventus per I. Propos. 35 grad. 25 min. invenies iuxta praecedentis operationis processum ef Montis altitudinem 689 milliarium. Denique Sole in Capricorno, et in principio vel fine tertiae partis in puncto h infra Horizontem constituto, quem arcum hn per I. Propos invenimus 50 grad 17 min. Si iuxta recedentium operationum regulam processeris, invenies ef Montis altitudinem 1715 milliarium.

Epilogismus Calculi.

Si Sol in principio Cancri ante vel post ortum, ad initium tertiae noctis partis, Montem Caucasum illusminare incipiet, erit

Si in principio Arietis et Librae, erit

Si denique in Capricorno, erit

}

Altitudo Montis

{

125

699

1715

}

milliarium Italicorum

Cum itaque haec ex infallibili calculi ratiocinio constent; videat iam Lector, utrum in rerum natura tantae altitudinis Mons reperiri possit, qui exhibitam ab Aristotele illustrationem monstret; neque hic Peripatetici ad crepusculorum lucem confugiant; nihil enim agent: nam cum crepuscula sole in Cancro constituto, tota nocte durent, et num idemque crepusculum tam planis lois, quam parvis, magnis, maximis Montius commune sit, nulla ratione hinc altitudo Montis, quam tamen ex illustratione Solis Aritoteles innuebat, colligi poterit: de vera itaque et directa Solis illustratione locus est uti verba eius luculenter docent. Neque verba, cum planissima sint, in alios sensus detorquenda sunt, sed siandum verbis Auctoris; neque enim quid intellectu conceperit, cum de iis nihil nobis constare possit,sed quid scriptis suis iisque planis et aperis senserit, nobis explicandum incumbit. Si itaque verum est uti ex scriptis eius verissimum comperitur, Caucasum direcis Solis radiis a tertiam noctis partem illustrari, dixisse necessario quoque inde ea consequentur absurda, quae iam demonstravimus, videlicet Montem altu esse debere ole in Cancro constituto 125, in Ariete aut Libra 689. in Capricorno denique 1715 milliar. Ital. Quae cum absurdissima sint, tantoque ingenio prorsus indigna , utpote omnibus Geographiae principiis repugnantia, ad Aristotelem defendendum nihil aliud superest, nisi ut dicamus eum relatione aliorum haec asseruisse. Verum vir tantae auctoritatis et famae non debebat assentiri quibuscunque anilium relationum fabulis, sed summa diligentia et cautela circumspicere, utrum quae dicerentur. veritati consentanea forent. Et num cum principiis Astronomicis congruerent: imo. cum divitiis potentia polleret,neque a Maeotico stagno tam dissitus esset Geographos, qui negotium penitius explorarent, mittere debebat, nullis parcere sumptibus, ne paradoxis absurdisque coniecturis semet atque una posteritatem implicaret. Sed haec incidenter de Montis Caucasi altitudine dicta sufficiant.

Montem te quem ob altitudinem Imbrium regionem, propter inconfusum cinerum in eo quotannis inventorum situm, excedere putat Mela, memorabili sane omnibus seculis ausu a Xerxe perfossum, et freto navigabili pervium, Dinocrates mensus dicitur, inventumque duodecim stadiorum; Vide rationem dimensionis in Arte magna Lucis et Umbrae ubi omnia fuse de hoc Monte tractata reperies. Pelion et Cyllenen Montes a Dicaearcho Regum Pliniuis et Geminus docent et: illum quidealtum scribit. Sisimythrae Petram 15 stadiorum, Sogdiani vero saxeum Montem 30 stadiorum altum Strabo refert. Sed ne in iam ab aliis peracta Montium descriptione tempus perdam, hic Tabulam praecipuorum Montium altitudinis ponam, ut ex eorum cognita altitudine, quid de Maris profunditate senti endum sit, colligat Lector.

TABLE

His subiungimus Tabellam, qua data distantia altitudinem Montis, et ac data, distantiam quam videri possit cognoscimus.

TABLE

Ex qua data distantia altitudinem Montis, aut hac data, distantiam, qua conspici possit, reperire est.

Exampli gratia. Si Mons, sit quispiam qui 10 minutis a re distet, et altitudinem eius nosse cupias; Vide in Tabula I. in Columna 2. minuta 10 et e regione in Columna I. reperis 21 passus; et tanta est altitudo Montis. Iterum recedat a te Mons 50 minut. Reperta in Columna secunda 50 minuta dabunt in prima Columna 528 passus, altitudinem Montis quaesitam.

Pari pacto, si Mons quispiam a te recedat 4 gradibus: quaere in 2 Tabula in Columna secunda grad. 4, et e regione invenies 12 milliaria; 209 passus, altitudinem Montis quaesitam; Haudsecus maliis procedes.

Si vero detur altitudo Montas, reperies in sucunda, Columna, Tabularum minuta vel gradus, distantiam a Monte quaesitam. Nota tamen, haec omnia intelligenda esse de oculo mensoris in superficie Terrae Mari concentrica, non de superficie montana.

Ataque hi sunt Montes, quoarum altitudines sagacis ingenii Mathematici non tam certa mensura explorare conati, quam dimensi sunt; quarum tamen praecelsos vertices si cum Andibus Americae Montibus comparare velis, certe hos rest Acosta, non nisi humiles ad platia casas, ad sublimes, inquam, cypressos viburna reperies. Quorum mensuram aggredi, uti et dictorum Montium est ausus quidem Mathematico ingenio dignissimus; sed qui difficultatum occurrentium scopulos sagaciori mentis trutina rite expenderit, is forsan pro nata proportione eandem difficultatem, quam vel in ipsisi stellis dimetiendis reperiet. Loquor semper de ingentibus illis Montibus, uti Caucaso, Parapaniso, Pico, Atho, et innumeris aliis supra memoratis, atque adeo in iis certa mensura determinandis, vix unquam determinata altitudinis veritas, sed illa tantum, quae ex hypthesi data emertig, assignari possit. Cum enim radix Montium, ut plurimum, multorum dirum itinere distet, primo illam multorum dierum itinere distet, primo illam exquisita mensura notam habere oportebit. Secundo certa, directa et infallibili visualis lineae, in verticis istius Montis punctum, incidentia opus est; quae nullius Instrumenti ope certo in tanta distantia capi potest. Tertio, summa refractionum habenda ratio est, quae quanto in tanta ambientis medii diversitate incertior est, tanto maioribus difficultatibus opus involvit. Quarto: In tanta mensoris a Montis perpendiculo distantia, quantiatatem tumoris Globi Terreni, praecognitam habere oportet, et quam praecisissime Cum enim perpendiculum Montis ad perpendiculum e Centro Terrae per verticem mensoris eductum, minime unum alteri parallelum sit, necessario angulum, quem e Centro Terrae et Montis et mensoriae stationis perpendicula efficiunt, praecognitum habere oportebit; qui quidem haberi minime potest, nisi distantia inter apicem Montis et stationem mensoris cognita fuerit; hic vero praesupponit Semidiametri Terrestris praecisam quantitatem, quae adhuc quaritur, et in tanta Geographorum discrepantium perplexitate, a nemine adhuc recte assignata; cum planum mensorium, cui ipsi insistunt, falso sibi persuadent, cum reliquis planitiebus, aut etiam sub concentricae convexitatis superficie, Mari continuari. Innumera alia impedimenta visusque fallacias adducere possem, sed sufficiant hac ad difficultatem opoules luculenter demonstrandam; quae tamen in Montibus vicinioribus, nec tantis itinerum ambagibus, impeditis feliciorem successum sortientur: hoc enim pacto nec tanta refractionum nec lineae visualis, nec tumoris Terrae ratio habenda est, utpote sensibili errori vix subiectis, si in reliquis Geometrae diligentia et ingenium non desint.

Ostendit difficultatem operis Montis Baldi in Agro Veronensi sublimi vertice eminentis et a foro Naevii 75 milliaribus distantis a uxcaio nostris temporibus fata dimensio, Montisque altitudo inventa fuit 860. Sed Cabeus re penitius expensa, eius altitudinem postea invenit 1190 Neque hic Ricciolo satisfecit; omnibus enim rite discussis assignat duplam ei, quam invenerat Blancanus videlicet 1654 passuum Bononiensium. Cui itaque ex hisce tribus subscribam dispicere nequeo Erit forsan alius, qui aliis inventis difficultatibus nunc maiorem, nunc minorem sit assignaturus, ita Sysiphi saxum volvitur, nunquam dubiorum finito curriculo. Ut proinde tribus paulo ante adductis Baldi Montis mensoribus nulla fides haberi possit; utpote a se invicem adeo pudendis differentiis discrepantibus. Quam itaque in Baldi Montis non omnium eminentis simi altitudine compertam habemus incertitudinem, eandem multo maioribus difficultatibus implexam in Montium supradictorum monstrosa altitudine exploranda nos comperturos adeo certum est,quam incertus est et anceps in tot difficultatum nodis extorquendis omnis humani ingenii conatus; prefertim cum situs huiusmodi Montium praecisus in gradibus adhuc inexplorarus sit, a quo tamen totius negotii expeditio merito dependet. Ego sane ut aliquo modo huius orometrias difficultatem experirer, negotium in Montis Albani 20 mill pass. Roma dissiti dimensione tentandum existimavi. Positis itaque opportuno loco Astrolabiis, deinde Quadrante, cuius diameter 4 palmorum, per totidem exercitatos et aquilini visus observatores, quam accuratissime ultimam apicis dicti Montis extremitatem in gradibus Quadrantum indagare iussi: futurum sperans ut omnes in uno et eodem gradu minutisque convenirent. Sed contra irrito labore omnia evenerunt; examinatis enim ab scissorum graduum numeris ad unum omnes. non in gradibus duntaxat sed et in minutis, differentes inveni. Idem accidit repetita ter aut quater eadem observatione; res denuo tentata per singulos observatores eius Quadrantis, quem accuratissimum iudicabam subsidio. Sed neque hic inter eos conventum fuit. Tandem in Turris vicinae altitudine capienda negotium auspicati sumus: cuius apex uti vicinior nobis, ita quoque punctum eius praecisius attigimus , atque adeo omnes in gradibus et minutis convenerunt. Apertissimum signum causam erroris n prima observatione aliam non fuisse, nisi nimiam Montis distantiam; cuius ultimus apex praecis attingi non posset. Habes ex hoc experimento quam difficile sit, in remotiori et excessiva distantia exactam Montis alicuius remotioris altitudinem cum infallibili certitudine indagare.

Desideraret fortassis Lector, ut hoc loco methodum quandam explorandae Montium altitudinis apponerem; verum cum hoc innumeri alii tradiderint, nec res tanti ingeniisit, supervacaneum esse ratus sum, tempus in negotio vulgo noto terere: praesertim si ad Trigonometriae amussim, neglectis omnibus supra dictis observationibus, conditionibusque requisitis, negotium simpliciori geodaesia peragatur. Si quis vero huiusmodi praxes ardentius appetat, is Clavium, Snellium, Maginum, Metium, Sambecu, quoquot de practica Geometria scripserunt, inter caeteros vero Ricciolum consultat, qui lib. x. Almag. Novi, sect. 4. quam fusissime tradidit hoc 峤赌蚁胃慰渭蔚位蔚峥栁� argumentum; Quas vero Auctor in novo Reformatae Geographiae opere, contra me meamque de Montium dimensione opinionem. rationes adducit, illae uti nullius momenti sunt, ita quoque non curandae; cum a quovis litis inter nos exorta haud ignaro, quique ingenuus tricarum nodum, uti dici solet, in scirpo non quaerens conciliari quam facillime possint.

Sed ut tandem ad propositi nostri filum redeamus. Altitudines Montiummnon alio fine hic adduximus, nisi ut pendentem inter celeberrimos Auctores litem decideremus. Dubium aurem est, quod sequitur: Utrum Maris sive Oceani profunditas, altitudinibus Montium respondeat. Plerique in Genesin Commentatores uti et Geographi affirmativam partem amplecti non dubitant, probareque velle videntur ex illo Genesis: Congregentur aqua in ocum unum appareat arida, etc. Ut itaque aqua Geocosmum ambiens in unum reciperetur, profundioribus in superficie Terrae alveis opus erat. Terram itaque praepotentis DEI virtute et Divinae vocis efficacia erutam et in ingentes acervos aggestam dicunt, ex quibus deinde Montium extitere catenae: ut proinde vel ex hoc capite tanta fit profunditas Oceani, quanta altitudo Montium. Haec sententia plerorumque Interpretum Sacrae Sctipturae. Sed qui pensiculatius dicta scrutabitur, videbit luculenter, ex hoc parem profunditatis Oceani et Montium altitudinis quantitatem colligi minime posse; cum experientia doceat, profanditatem puteorum, fossarum et fundamentorum alicuius fabricae semper altiorem esse terra circumcirca in aggeres congesta; ut enim terra aggesta profunditati alicuius putei quadraret, terram in formam cylindri ea prorsus figura, quae putei erat, coacervare oporteret, et sic aggesta in altum, contentae in puteo terrae atque adeo profunditas altitudini necessario responderet: Si vero dictam terram in conum coacervaveris, nunquam ad altitudinem profunditati putei aequalem pervenies; et ratio est quia partes terrae cum in vertice coni consistere non possunt; perpetuo defluxu in basin decurrentes, ipsam augmentabunt intantum, quantum a vertice discesserat secreta terrestris materiei coacervatio: atque adeo hoc pacto nunquam altitudo conorum terrestrium profunditati fossarum, ex quibus aggesti sunt, respondebit. Cum itaque Montes non in cylindrorum sed conorum ut plurimum formam aggestos videamus, certum est, eos multo alveo Maris demissiores esse posito semper, ex alveorum excavatione Montes extitisse, uti supra nominati Auctore arbitrantur.

Verum uti et meam hic sententiam de Montium constitutione apponam; Dico primo, Divinam sapientiam, uti nihil temere et tumultuarie in rerum Natura disposuit, ita Montes quoque et Oceanum in fines altissimos et incomprehensibiles, utpote in Divina Idea abditos, ea providentia constituisse ut ne vel minimus clivus foret, qui non suos haberet tum in Geocosmo conservando universales, tum in aliqua Regione particulares usus.

Dico secundo, cum Geocosmo nihil adeo necessarium sit, quam apta Montium distributio, certo eos ordine pro cuius vis Regionis exigentia constitisse patet: ex hisce enim universa Telluris Moles veluti ex magae Matris Uberibus sufficientissimum alimentum acquirit. Unde infero, altitudinem Montium nihil labere cum Maris profunditate negotii, neque ex Terrestribus alveorum glebis , in primordiali aquarum separatione, temere aggestis, Montes constitisse: Sed simul ac Divina Vox insonuit. Congregentur aquae in locum unum, at appareat arida, etc mox etiam universam Telluris Molem, iuxta legem in Archetypo praescriptam, in Montes digestam, in alveos Oceano, maribus lacubus, fluminibusque aptos depressam: verbo, omnia Geocosmi organa et interioris Oeconomiae officinas, penaria, siphones caminosque constitutos fuisse ea prorsus perfectione, qua in hunc usque diem perseverare conspicimus. Neque enim infinita DEI sapientia more humano Geocosmum condidisse putanda est. ut primo alveos effoderet, et deinde effossam terram temere in Montes coacervaret: minime gentium: Sed ad DEI Vocem in momento omnia eti sngula necessariis adminiculis instructa iuxta Aeternae Mentis prototypon extiterunt. Atque hoc verum esse, omnium fere Montium constituion aperte docet; cum vel altissimi Montes, uti sunt Alpes, Pyrenaei, Acrocewraunia, Caucasi Montis et Imai catenae. In immensa terrarum spatia exporrectae, non ad litora Oceani, sed in Mediterraneis vel Continentium vel Insularum regionibus, longo terrarum intervallo ab Oceano seiunctae, sedem Divinitus sibi destinata1obtinuerunt.

Falsissimum itaque est eorum dogma, qui tantam esse volunt altitudinem Montium, quanta sit Maris profunditas. Quemadmodum enim Terrena moles inaequalitate sua constat, montibus vallibusque exasperata: ita funuds Maris. Sunt in Terrestri superficie magni, parvi, mediocres, altissimi Montes; sunt valles, prata, sylvae, pascua, myricae: sunt et haec omnia in fundo Maris, scopulis innumeris sub aqueis exasperato, ut proinde Insulas nihil aliud esse putes, quam subaqueos et ingentis altitudinis Montes, vertice solo extra Oceanum Mariaque emergentes, quorum tamen radices simbriasque in immensos subaquearum regionum tractus longe lateque exporrectos, tunc primum videres, si ea Divina potentia siccatis aquis in conspectum se proderent.

Sylvas esse submarinas, Mare Rurum sat superque docet, ex cuius fundo subinde ingens a piscatoribus Corallinarum arborum copia, Ceraso nostrati vix cedentium, uti ab Arabibus Rubri Maris accolis non semel audivi, eruitur: imo in tantam subinde altitudinem crescunt, ut extra ipsam pelagi superficiem cornua, non sine navium impedimento et periculo extollere videantur: nec in uno aliquo loco, aut in exiguo aliquo tractu, sed in pluribus dicti Maris locis, et in tractibus ad aliquot milliaria exporrectis huiusmodi submarinae sylvae comperiuntur. Reperiuntur autem huiusmodi Sylvae Corallinae non in Mari duntaxat Erythraeo, sed in compluribus aliis; uti in Mari Siculo, prope Drepanum; in Gallico, prope Tolonem, caeterisque Ligustici Maris oris; in Oceano vero innumeris in locis, que brevitatis causa omitto.

Prata quoque subaquea sive submarina existere sat superque experientia docuit eos, qui ex Hispania et Lusitania in Americam ultro citroque commeant; ubi tota Maris superficies herba submarina, quam Sargasso vocant haud secus ac in Prato quodam amoenissimo multorum dierum spatio efflorescit loco stare nescia huc illucque perpetuo urir mot agitata; cuius rei causa malibi aperiemus. Prata quoque floribus submarinis luxriantia reperiri, Litus Novi Regni luculenter demonstrat, qui ab Urinatoribus in fundo Maris decerpti mox ac in auram evadunt, veluti crystallini lapidis naturam induunt, florum formam perfecte exprimentem, quos in adornandis altaribus Collegii Carthaginenses societatis nostrae Patres ut plurimum adhibent: Eximium Naturxopus, et Europae invisum. Submarina quoque algarim diversi generis per amoena vireta nulli Mari desunt.

Et non procul Melita tractus Maris, quas Praterias vocant, piscatu cumprimis celebris, ubi ad multum spatium veluti in Montis alicuius planitie Pratum, virore, amoenitate eximium, non sine oblectatione intuentium sese pandit infra aquas o fere palmis abditum; in quo innumeri piscium greges, veluti in pleno venustatis campo stabulantes deliciantur, non sine ingenti piscatorum lucro. Terminos huius Prati si quis accuratius inspexerit, videbit Mare extra viroris limites, atro quodam colore sive ob insignem profunditatem, sive ob altissima, quae Pratum determinant, Scopulorum praecipitia, suffusum.

Sed quoniam de hisce Naturae portentis suo loco ex professo acturi sumus, non prosequor materiam: cum sufficiat nobis, Maris fundum non secus ac Terram asperum, inaequalem, scabrosum montibus, vallibusseu abyssis impenetrabilibus refertum; Fontibus quoque et fluminibus abundare, ut in Prodromo Subterraneo demonstratum fuit; ur proinde quis altitudinem Montium ex profanitate Maris frustraneo labore exploret.

Hoc tamen dico, quod sicuti in medituliis Terrestrium Continentium omnium altissimi Montes coacervati videntur: ita in emdio Oceani i mairoem semper profunditatem, ad littora vero planiora, semper minorem et minorem protunditatem reperiri. Dixi ad littora planiora; quia ubi ingentibus Scopulis cinguntur littora, ibi jaiorem quoque quam in planioribus littoribus profunditatem reperiri, non aliud nisi ipsa experientia docet in Littoribus scopulosis Norwegiae, Islandiae, Flandricarum Insularum, caeterisque innumeris.

Vide in Figura sequenti Montem terrestrem, cuius radices Mari B C insinuata producuntur infra aquas in D, ubi novis Scopulis D E extollitur, et hinc producitur in F; summa Maris profunditas sive abyssus hinc iterum sursum adscendens extra superficiem Maris emergens G Insulam conficit, quae deinde iterum aliis et aliis submarinorum Motium scopulis connectitur: et hoc pacto totus Oceani fundus mira et incredibili inaequalitate constituitur. Planities vero submarinae ibi potissimum censentur existete, ubi Oceanus, aut Mare, omnibus Insularumvestigiis destitutus cernitur, haud secus ac in Vallibus planities; uti in I patet.

Ex his adductis patet, qua hallucinentur: qui putant, Maris profunditatem ubique aut aequalem esse aut determinari posse certam eius profunditatem; tam enim id difficile, quam difficile Montium per universam Telluris superficiem diffusorum altitudines certa ratione inquirere; ut proinde illud huc quadrare videatur: altitudinem Coeli, latitudinem Terrae, profunditatem Maris quis mensus est?

CAPUT XV.

Inaequalitate fundi Maris: cui iungitur Historia memorabilis supradicta confirmans

Adam hoc loco Historiam. quae tempore Friderici Regis in Sicilia contigit, qua, que hucusque de fundi Maris inaequalitate dicta sunt, comprobantur. Fuit in Sicilia tunc temporis Urinotor quidam fama celeberrimus, Nicolaus nomine, quem a natandi peritia vulgo Pescecola, idest Nicolaum piscem nominabant. Hic a puero Mari assuetus, et natandi peritia cumprimis excellens, ostreis et coralliis, similibusque in fundo Maris colligendis fere unice distinebatur, quibus postea venditis vitam tolerabat: Tanto autem arino commercio afficiebatur, ut quatuor aut guinquinque dies fere, primis temporibus Mari immoraretur. crudis piscibus vitam sustentans; ibat et redibat passim in Calabriam natando, tabellarii munere functus: dicitur Liparitanas Insulas natatu non semel penetrasse. Inventus fuit nonnunquam Triremibus in medio aestuantis et procellosi a.ris sinu e regione Calabriae, nautis marinum quoddam monstrum ad primum adspectum; eum opinantibus sed a nonnullis cognitus in triremem receptus fuit. Interrogatus quonam tenderet in ari tot procellis agitato? Respondit se literas ad nescio quam Urbem coriaceae bursae et trochlea affabre munitae, ne ab ambiente humore vitiarentur, inclusas portare: tandem post longam confabulationem bene pastus, nautisque valere iussis Mari se denique commisit. Narrant praeterea ex continuo aquarum contubernio dictum Nicolaum ita naturam, temperamentumque mutasse, ut amphibio, quam homini similior esset; excrescente inter digitos in formam pedum anseris cartilagine ad natandum necessaria, pulmone que ita diducto, ut ad integrum diem sufficientem ad repirandum aerem contineret.

Commorante itaque quodam tempore Siciliae Rege Messanae, cum incredibilia passim de hoc Urinatore sibi narrari audisset, curiositate simul et desiderio videndi hominis impulsus, eum sibi sisti voluit; quod postquam diu terra marique quaesitus esset trandem factum fuit. Audierat Rex miraquae dam de vicinae Charybdis natura sibi narrari; obtenta itaque tam opportuna occasione interiorem Charybdis constitutionem explorandam duxit, quod quidem nisi per hunc Nicolaum fieri melius posse non existimabat. iussus itaque Nicolaus in fundum se dimittere; et quoniam aliquantulum Regis imperio, praetensis summis solique sibi notis periculis, fragari videbatur: Rex ut ad operis executionem animosiorem redderet Nicolaum auream pateram eo in loco proiici iuam, suam fore pollicitus, si proiectam referret. Nicolaus allectus, acceptataque conditione sese in imos mox gugites praecipitavit: ubi fere ad tres horae quadrantes permansit, Rege adstantibusque magno cum desiderio expectantibus: Qui tandem magno eximo Vorticis fundo regurgitatus impetu, pate m proiectam, manu triumphantis in morem iactitans , intra palatium receptus fuit. Et cum labore ni]mio nonnihil debilitatus , lautoque prandio refocillatus somno aliquantulum indulsisset ad Regis conspectum venit; qui de omnibus, quae in fundo compererat, interrogatus, sic Regem allocutus dicitur.

Clementissime Rex, quae iussisti, executus sum iussis tuis nunquam obtemperassem. Si quae comperi, prius novissem, etiam promisso mihi Imperii tuii dimidio: temeritatem magnam commisi, dum temeritatem putavi, Regis iussui non parere. Rege vero causam temeritatis postulante, respondit: Scias Rex, quatuor esse, quae hunc locum non dicam, mihi similibus Urinatoribus, sed vel ipsis piscibus impenetrabilem, nimis metuendum reddunt: Primo, Fluminis ex imis pelagi Voraginibus ebullientis impetus, cui vix homo quantumvis summo robore viribusque instructus sit resistat, quem neque ego perrumpere valui, unde per alia diverticula in profundum me descendere oportuit. Secundo, scopulorum passim obviorum multitudo, quorum fundos sine manifesto vitae et excoriationis periculo vix subi. Tertio, Euripi, seu subterranearum aquarum oestus, qui se ingenti impetu ex intimis scopulorum visceribus evolvunt, quorumque fluxus contrarius vortices agit tam formidabiles ut vel solo metu consternatum hominem exanimare possint. Quarto, Ingentium Polyporum greges, qui scopulorum lateribus adhaerescentes cirris longe lateque exporrectis summum mihi hortorem incutiebant; ex quibus unum si corporis pulpam spectes. hominis magnitudine maiorem vidi; fi cirros, ii decempedae longitudinenon cedebant, quibus si me strinxissent, inevitabili mortis periculo ad se attractum solo amplexu exanimassent. Stabulantur et in vicinis scopulorum latibulis pisces atrocitate immanes, quos sanes vocant. vulgo Pesce Cane, et triplici dentium ordine fauces instructas habent, Delphin is corporis mole haud impares, a quorum saevitie nemo tutus esse potest; quos enim dentibus apprehenderint, de ipsis actum esse certo tibi persuadeas siquidem nullae machaerae, acinaces nulli tanta tamque acuta acie instructi esse possunt, quam haec Maris monstra dentium acum ine in quibuscunque rebus dissecandis non superent.

Hisce ex ordine expositis, quaesitus fuit quonam modo iniectam pateram tam cito invenire potuisset? Respondit, Pateram ex vehementi aquarum fluxu et refluxu minime ad perpendiculum descendisse, sed eam mox aquarum impetu excussam eo fere modo,quo semet excussum dicebat, intra quandam scopuli cavitatem reperisse; quae si in fundum descendisset, fieri non potuisse, ut in tanta aestuum ebullitione turbinumque impetu spes ulla eam reperiendi superfuisset: Euripos enim quibus aqua subterranea nunc intra viscera absorbetur nunc eadem regurgitatur, tanta perturbatione agitari, ut nulla vis sit, que eis resistere possit. Accedere, Mare in eodem loco adeo profundum esse, ut Cimmeriis pene tenebris oculos offundat. Quaesitus et de Freti interioris dispositione: Respondit totum innumeris scopulis implexum, ex quorum radicibus subterranearum intercurrentium aquarum fluxus refluxusque pro temporis diversitate eas efficit in superficie perturbationes,quales Naute magno navium periculo experiuntur.

Rogatus porro fuit, si animus ipsi sufficeret, ad enuo tentandum huius Charybdis fundum: Respondit quod non. Victus tamen etiam altera vice marsupio pleno nummis aureis, cum annexa patera magni pretii in Charybdim proiecta; aurique sacra fame allectus, secundo se in gurgitem dedit praecipitem. Sed nunquam amplius comparuit:forsan Euriporum impetu intra Montium labryrinthos abductus, aut piscibus, quos timuerat, praeda factus.

Hanc historiam prout in Actis Regiis descripta fuit, a secretario Archivi mihi communicatam apponere hoc loco visum fuit, ut Marium vorticosi tractus luculentius paterent.

CAPUT XVI.

Dimensio Freti Siculi ab Auctore facta Anno 168

Cum iam multo tempore turbulentum huius Mamertini Freti statum tum propria experientia observassem, tum apud Historicos legissem, eodemque tempore redux in Italiam apud Parum trium dierum curriculo, temporis opportunitatem exspectarem, netam insignem explorandi Freti occasionem elabi paterer,conductis peritis naturae loci nautis, Fretum ingressus sum magno filorum glomere in bolidis usum instructus; et primo quidem Freti, ubi angustissimum est inter Pelori ripam ad Pharum et Calabriae Promontorium quod Scyllaeum dicitur, latitudinem Geometric dimensione reperi 2783 passuum Geometricorum. Hoc peracto recto tramite cymba in transversum actus a Pharo continuo usque ad ictum Promontorium, continua bolidis proiectione Maris profunditatem exploravi; in aliis iam 30, modo 200 pedum fundum reperi, in nonnullis veluti scopulos quosdam praeruptos. Inter caetera vero mirum dictu, totum huius latitudinis fundum scopulosumque tramitem quendam veluti ontem Calabria in Siciliam, utrinque fundo in abyssum subsidente comperi, qui Siciliam olim Calabriae hoc saxoso tractu iunctam fuisse,non in obscura praebebat indicia; ab immemorabili vero tempore sive terrae motu sive Thyrreni Maris violentia hunc disruptum Isthmum, in Fretum degenerasse, adeoque Trinacriam peninsulam in Insulam convertisse. Verum cum in Arte Magnetica hanc expeditionem descripserimus solum hoc loco quae ibidem omisimus, notatu digna apponenda duxi

Tria itaque cumprimis summo studio incumbebant exploranda , quorum effectus exoticos summos quosque Philosophos eximie vexasse legimus in genuina eorum ratione assignanda. Primum fuit Aestus Scyllae; Secundum Charybdis; Tertium inconstans et varius reciprocusque Freti motus. Quorum causas si uti spero assignavero, certe id praestitero, quod omnibus seculis a nullo non Philosopho unice fuit desideratum.

Primo itaque summo studio exploravi aestuantis Maris cursus omnino varios, rectos, proclives, contrarios, et veluti perpetua quadam lucta sese collidentes. Praeterea totu millud intra Scyllam et Charybdim quinque fere milliariorum maritim Spatium, reperi serventissimum omni bolide quantum vis longa inexplorabile ac Vorticibus formidabile; ubi undae undis contrariis obviae saevos movent turbines, modo in abruptum abeunte Freto, modo cum impetu et collisorum fluctuum fragore superna facie resiliente Mari, vastum hiatum et immensam voraginem conficiunt.: quibus inundationibus mirum in modum per gyros et contrarios navigia et obvia quaevis, interna vi spiritus absorpta, in imos gurgitis subterraneos cuniculos pertrahuntur, quae in Litore Taurominitano, teste non solum Sallustio ett Strabone, sed et Taurominiorum observatione, regurgitantur.

Atque hae quidem saevae et immites procellae non semper (quemadmodum menstruo spatio data opera Messane commoranti mihi innotuit) suas ferociae scenas agunt, fed tum vel maxime, quando Venti partim ex Ionio, partim Thyrreno Mari contrariis fluctibus angusti Maris fauces exagitant; caeteris temporibus etsi quoad superficiem tranquillum videatur, nequaquam tamen a consuetis sibi interioris machinationis tumultibus cessat; sed ita ad Lunae adscensum descensumque fluxus suos moderatur ut vel ipsi nautae a puero huic Freto assueti Currentium rationem vel ad primum Lunae aspectum praedicant; Luna vero nubibus obducta, ex Currentium fluctu eius in Coelo stationem cognoscant: quae omnia summa simul et curiositate et admiratione a me comperta sunt. Unde infame olim naufragiis Fretum modo tam facile transitur quam quodlibet aliud horum nautarum peritia ;qui naves per varias ambages sine ullo periculo ita deducere solent, ut devitatis contrariis Currentibus vicinum mox recta tendentem auspicentur, donec tandem terminum assequantur. Si vero neglecto horum nautarum conductu, inconsultius Fretum aliqui ingrediuntur, certo certius uti abditas Currentium rationes nesciunt, ita manifesto quoque se naufragii periculo exponunt, nisi mox auxiliari conductorum manu a periculo liberentur.

Est Religionis nostrae Messanae Tyrocinii Domus in edito loco sita, ex qua totius Freti longitudo obtutui patet; ex hac non sine admiratione subinde notavi, naves etiam praegrandes et onerarias, expansis etiam velis omnibus, ad multas horas ita haesisse, ac si trabalibus clavis assixae detinerentur ; quae mox tamen mutatis Currentibus et peritia Ductorum emersae cursum occeptum continuarunt.

Sed utad propositam nobis materiam redeamus. Primo post fauces Freti occurrit famosa illa Scylla, de qua Virgil.

Dextrum Sylla latus, laevum implacata Charybdis

Obsidet, atque imo barathi cum gurgite vastos

Sorbet in abruptum fluctus, rursumque sub auras.

Eriit alternos et sidera ver berat unda.

De cuius abdita naturae voracitate plena sunt omnium Historicorum Poetarum que monimenta innumeris implexa fabulsis, quae siquis videre cupiat, is Cluverium consulat l. I. Sicil. Antiqu. Fol. 64. nobis alienum citare animus non est, sed quae propria experientia comperimus, adducere. Scylla itaque adjacet Promotoria, quod olim Cenys dicebatur, modo Scyllaeum, vulgo Sciglio vocant: cuius natura illa est, ut ingenti ultro citroque commeantium aquarum pertubatione agitetur. Quando affluxu agitatur, tanta eius est violentia, ut navis ei concredita omni evadendi spe sublata, montium parietibus illisa inevitabili naufragio committatur; quae tamen mitior aliquantum evadit, cum Aestus eam refluxu in Ortivam Freti plagam urserit: verum nisi periculis probe obstetur, terminique fluxus non tempistive observentur, sit subinde, ut ex Scyllae Syrtibus in Charybdis aestuaria devoluti, periculum, quod fugerunt, tum primum reperiant, atque adeo apte in illos quadret:

Angra Charybdis adit, qui vult evadere Scyllam.

Et contra.

Incidit in Scyllam qui vult vitare Charybdim. Dixi, subinde soevitiem illam Scyllaeam nons emper habenas suas laxare, sed ad certos Ventorum flatus, uti poste ostendetur. Ut itaque tam prodigiosi Maris reciprocus aestus Physico ratiocinio tandem decidatur, dico primo Scyllam nihil aliud esse, quam subterraneam voraginem per occultos maeandros in Mare Thyrrenum, vel aliud quodpiam continuatam: quomodo itaque aquarum ille accessus et recessus contingat, exponendum est.

Observatum fuit et a me summa diligentia uti et a nautis exploratum, in Cuiatio Sinu ad Vaticanum Promontorium intra sinus concavum, tum singulis diebus, tum maxime Subsolano flante, et potissimum, quando Sylla affluxu, patitur, fere maxime ebullientis Maris indicia conspici; ad Scyllae vero defluxum, occiduo Euri flatu dominante. illud quoque veluti in vortices quosdam ac turbines agitari. Quae uti experientia quotidiana constant, ita quoque Scyllae fluxus et refluxus causam ceu digito quodam monstrant. Nota itaque duplici mot tum Thyrrenum, tum Fretum Mamertinum seu Scyllaeum agitari: Uno per Oceani fauces Gaditanas introeuntis affluxum, quo immensa aquarum mole Mare Internum pressum, impetum suum reliquis omnibus sinibus etretis ei obviis communicat; Unde Maris Sinus et potissimum Fretum oc nostrum summum incrementum acquirit: refluente vero Oceano ea quoque proportione, qua prius Internum Mare in sinibus ac Fretis suis. creverat, refluendo decrescit, qui et attractus dicitur, atque hic motus uti a Luna, quemadmodum suo tempore dicetur, dependet, ita stabili quoque et perpetuo fluxu refluxuque dis de die noctuque, durat. Secundus Interni Maris motus adscribitur Ventis et allisioni aquarum Ventis agitatarum ad obvios terrarum tractus; qui quidem uti natura sua instabilis, et Ventorum subiacet arbitrio, ita quoque non nisi incerto nec determinato tempore contingit.

His praesuppositis iam Scyllam ordiamur. Patitur ea perenni experientia singulis diebus suos affluxus refluxus que, qui hoc pacto contingunt: Insinuante se, abdita urgentis Lunae vi, Oceano intra Mare Mediterraeum per Fauces Gaditanas, derepente tota illa Maris longitudo ex Occasu in Ortum exporrecta, impetu Oceani percita, ad recta sibi obvium Cuiatium sinum A magna aquarum mole veluti agmine facto, illiditur. Cum vero hoc in sinu, uti experientia docet, ad Scyllam subterranei meatus CB orificium suum B in fundo vel latere Intimi Maris a natura sibi destinatum habeat, sit ut sinus angustiae magna aquarum mole pressae, elabendi occasionem fugamque per dictum Canalem, atque adeo per Scyllam exitum sibi parent; Unde Scylla insequenium aquarum mole pressa fluxum suum in Ortum versus Charybdin D dirigit; Oceano vero refluente, atque adeo Interni Maris aquarum molem una secum trahente, tum Scyllae fluxus contrario motu intra solitam sub rupe Scyllae a voraginem sese abdens, recedentis ex Cuiatio Sinu aque locum occuat: atque hic est perennis fluxus et refluxus Scylae diurni, metus causa. Unde Nautae Lunam observantes infallibili indicio tempus fluxus et refluxus norunt; estque hic motus Scyllae tanto mitior, quanto recessus accessusque Maris ab Oceano dependentis conantior; ubi vero Occidui enti Mare vehementius exasperaverint, tunc quoque meurus Scyllae in Cuiatio Sinu undarum procellis exagitatus, in Scyllaeo exitu eas tempestes suscitat, quas magno sui periculo Nautae experiuntur; tunc enim idem Mare Thyrenum agitatum, non tantum per occultos aditus, sed et manifesto Marte per E F Fauces Freti insinuatum dum curvato Freti litori alliditur vehementius et occurrentibus ex opposita parte subsolani flatibus perreflexum cursum inde quoque in circulos agitatum, veluti commisso praelio horrendos cum Scyllaeo fluxu turbines motusque agit. Quae quidem Nature lucta tam diu durat, quam diu Ventorum rabies durare comperta est. Vento vero Occiduo Ortivoque quiescente Mare turbinibus et procellis adhuc fervidum, dum se syllae latebris magna aquarum mole aggravatum committit; ecce una secum, quicquid Currentis aestui invectum fuerit, post se rapit, ac irrevocabili fuga scopulis illisum funesto destinat naufragio; ut vel inde pateat, cur concitato Freto, tanta pericula Nautis immineant. Hoc certum antrum fundum esse a me compertum nulla bolide explorabilem; cuius tamen rei causam non tam abysso, quam aquae vehementis una secum bolidem intra concava montis rapientis fluxui adscribendum duxi, quod et bolidis renisus et pertinax ad Scyllam declinatios sat superque innuere videbatur. Habes hic, Lector, Scyllaei fluxus refluxu que rationem quam si quis improbaverit, meliorem assignet, cui haud illi benter nos subscripturos pollicemur, qui ea, quae experientia irrefragabili didicimus hic exponimus.

Sequitur modo Charybdis natura declaranda. Charydbis (qu quidem nihil aliud, quam absorptio Mare ex ea parte convexi Litoris portus gua Rhegium petitur) existit a Portus Mamertini, qui Calabriam spectat, parte non nisi 20 passibus dissita: quam et bis vectoris industria et opportuni temporis occasione transivi; cuius natura est quod nunc, veluti subiecto igni cacabo, perpetuo bulliat, nunc vortices veluti turbinibus agitatos agat, qui tanto navigantibus sunt periculosiores, quanto ebullitiones minori periculo eosdem exponunt; siquidem per ebullientem Sytrim impune, non item cum vorticibus agitatur, transeas. Observatum fuit longa Nautarum experienti, tum maxime Charybdin ebullire; quando Syrophaenix V, vulgo Scirocco, Freto dominatur; qui tamen ad communem fluxus, refluxusque Freti legem, sua quoque singulis diebus nunc regurgitationis, nunc abaorptionis non inobscura indicia praebet: maxime tamen saevit, uti diximus, Syrophoenice flante, et tanta quidem aquarum rabie,ut in Columnae aquarum diluvia eructare videatur. Quaeritur itaque huius rei causa.

Non ignoro, multos in contratrios Freti fluxus sibi obios, quorum occursu aquae coacervatae in altum extollantur uti in nullis non Maribus contingit effectum tam insolentem contulisse sed si hoc; Cur semper uno et eodem loco huiusmodi Maris ebullitio? Cur non in alia quavis Freri plaga? Cum Ventis sibi contrariantibus omni loco Mare talem causari possit accumulationem; uti et in Maribus ad magna Fluviorum Ostia constitutis contingit, ubi Ventorum flatibus, Fluminis fluxus sistentibus, turbulenta illa et tumultuaria lucta nascitur, qua aquarum moles diversis motibus agitatae in altum columnae adinstar, magno navium periculo extolluntur. Et notum est frequenti experientia in Gallico Mari e regione Ostii Fluminis Rhodani, quam Golfo de Lione vulgo vocant, tanto sane periculofiori, quanto Venti Austrini impetuosiores, et Rhodani fluxus rapidio. Cur, quaeso, ebullitiones deficientes eodem in loco mox Vortices et turbines excipiunt? Dices forsan, subsidentium aquarum coacervatarum mole voragines huiusmodi fieri. Sed neque hoc dici potest? cum vortices Charybdis huius naturae sint, ut quaelibet in eos coniecta post multiplice circuitus tandem Centro vicina in imum rapiantur; et in longe dissitis Sinibus per subterraneam regurgitationem tandem evomantur. Aliis itaque Instrumentis ad huiusmodi exoticos effectus praestandos Natura utitur: quae ut explicentur. notes velim, Charybdim hanc nihil aliud esse; quam ingentem Voraginem seu abyssum, per caeca Terrae viscera, tanquam per vastos Telluris Siphones, ebulliens illa aquarum moles certo tempore regurgitatur, et cessante regurgitationis causa, aquam recedentem veluti tractu quodam denuo absorberi necesse est, quam aquarum absorptionem Vortex necessario: sequitur: sit autem hac ratione:

Certum est. et experientia fere quotidiana tum in Freto, tum in universa Insula comprobatum, Sicilium prorsus cavernosam esse, et per abditos subterraneosque Canales Maria. Sibi invicem colludere reciproco aquarum commercio. Quemadmodum ita que in Scyllae aestu fieri ostendimus eadem ratione Charybdim aestus suos, volvere hoc loco comprobabimus. Charybdis Vorago haud dubie subterraneum aliquem meatum NM, in Orientali pelago alicubi exitum habet sive is sit prope Taurominium , uti plerique existimant, ex rebus in Charybdim proiectis,quae hic postmodum emerserunt: Nam Charybdis Taurominiae meminit Lucanus lib. 4. hoc versu:

Taurominitanae fugiens damnosa Charybdis. Et l. 14.

Taurominitanae cernunt de sede Charybdim. Quae non de Charybdi Freti siculi sed de Charybdi loci intelligenda sunt, sive in Orientali Siciliae latere inter Pachynum et Lilybaeum Promontoria. Observatum siquiem Subsolano aut Syrophoenice flante, tunc primum rabiem suam exercere Charybdim. Mari itaque intumescente flatibus ex Orientali Plaga proruentibus, fit ut concitam are magna aquarum mole pressum, sese magno impetu intra dictum meatum insinuet, et tum unda trudente undam , tum reverberatione saxo sorum litorum molem quarum aggravante, tandem per Charybdis Voraginem eo aestu exoneret, quem sub dicto Vento experiuntur; quae Vorago cum (uti experientia doctus retulit supra citatus Cola pesce) inter profunda ambientium Scopulorum sita sit, contingit quoque, ut aquarum egestarum moles recta sursum tendat, atque adeo in formam clivi in superficie Maris assurgat. Cessante vero Syrophenice, mox etiam aquarum, quibus Charybdis onerabatur, mole subsidente et intra Voraginem suam sese abdente per eum per quem evoluta fuerat fluctuum congeries, Canalem MN, Mari ortivo suae iam restituto tanquillitati redditur;:unde recedentibus aquis per Voraginem, Vorticem effici necesse est.nde patet. Charybdim Mamertinam D tunc ebullire, quando Taurominia P vorticibus agitata absorbet Mare; et contra Charybdim Mamertinam tunc vortices agere, quando Taurominia ebullitionibus agitatur: adeoque alterna vicissitudinum lege reciproca occultae machinationis commercia exercent. Quod vero Charybdis Taurominia minus sensibilis reddatur, causa est constitutio loci et Voraginis. quae non normaliter sed declivi Voraginis ductu aquas evomit; contra, Mamertina. Accedit, quod Canales occulti ex Aetna deducti Charybdis Canali consentiant, qui spiritibus igneis foeti, et exitum ibi quaerentes Mare horrendis agitant procellis. Quod vero quotidiano quoque aestu nonnihil ebullire et subdere videatur Charybdis, id fluxui et refluxui Freti adscribendum duco, eo fere modo, quo supra de Scylla diximus. Sicuti enim Incrementam Maris Luna pressi ebullitionem Charybdis causat: ita Decrementum eius resorptionem.

Restat porro, ut multiplices huius Freti Currente exponamus. Nam, uti non solum proprio experimento mihi sed etc upra memorato Piscecolae tentamine constat, est fundus .ur huius Freti prorsus scopulosus et ingentibus per occultas voragines aestibus perpetuis agitatus; qui quidem aau aliunde provenire non poslunt, nisi per subterraneos canales tum ex diversis Maribus, quae Insulam, tum ex AEtna deductos. Cum itaque ambiens pelagus sine Ventorum exagitatione nunquam existat, semper quoque Fretum hoc, nunc in hac nunc in illa parte suos pariter reciprocos fluctuum aestus patitur pro Ventorum alibi spirantium ratione, nunc in uno recedentibus undis, nunc in altero accedentibus, nunc omnibus simul concurrentibus,quibus Fretum tunc temporis maxime furit. Siciliam vero cavernosam esse et innumeris Canalibus pertusam, hinc vel maxime patet, quod AEtna per universam Insulam suos habeat diffusos canales. et primo quidem in Laparitanas Insulas ; ita ut patiente AEtna solitas suas eructationes, Strongylas quoque veluti per consensum quendam suas eodem tempore patiatur : sulphurei quoque halitus et lymphae per Insulam dispersae, tunc quoque suas operationes exerant efficacius:quod non fieret nifi ad illas per subterranea Vulcani commercia aditus eflet. Quomodo vero Cuniculi, igis vectores, a Cuniculis, aquarum vectoribus distinguantur , paulo post fusius exponetur. Atque hec sunt, quaede Freto Siculo dicenda putavi.

CAPUT XVII.

De Magnetica Telluris constitutiones sieve de Ossatura Telllris.

Quemadmodum Opus Naturae,. Opus Intelligentiae est, ita fieri quoque non potest, ut tumultuarie et casuali quadam ratione omnia coaluerint; quinimo omnia summo ordine distinctione, et partium distributione disposita a principio fuisle, is solus nescire poterit; qui miros Divinae sapienti lusus in Orbe Terrarum non expendit. Tellurem itaque sive Geocosmum Providentia eo ordine et situ disposuit ut cum veluti aii ultimus is totius Naturae conditae futurus esset, in quem veluti in totius Naturae gremium principiumque passivum omnia reliqua Mundi superni Corpora sua spermata et virium energias diffunderent; certe id ex se et sua natura quietem postulare videbatur, omni locomotiva facultate destitutam; hoc enim pacto aptius ambientium Astrorum viribus seminaliumque rationum miscellis impraegnata subdebatur. Porro nunc merito quaeripotest; Quonam modo vel qua virtute sub hac immensa immobilitatis firmitudine sustineatur? Num propriae pravitatis indefectibili trutina aequilabrata? Num per superadditam quandam virtutem, veluti fraeno quodam ei iniecto, impertubrabili constantia semper easdem Mundi partes respiciat? Antiquitas simplicior immobilitatem Telluris in solum nativae gravitatis pondus coniecit. Posteri experientia rerum doctiores altiusque speculati, gravitati, vim Terrae in loco suo indeflexibili quadam stabilitate continendam adiunxerunt, quam magneticam vocant. Quomodo vero haec omnia perficiantur, ut ostendatur, paulo altius ordiri visum est.

Suppono itaque primo Tellurem ita Divina Providentia, uti supra ditum fuit, constitutam esse, ut in Coelestes plagas, veluti quietis suae terminos innato quodam et intrinseco appetitu naturaliter feratur. Iam vero cum nulla res infinito appetitu feratur in aliud, nisi in eo, in quod fertur aliquid sit, quod eam bene afficiat, cuius bono foveatur: Certe Tellus in circumsitas Mundi plagas tam indeflexibili constantia minime ferretur, nisi vis quaedam fotrix et benefactrix Terrae, Celestibus correspondentibus Plagis inesset, five iam illa sit vis magnetica, sive virtuti magneticae quidpiam analogum, sive mirus quidam Corporum consensus iuxta quem irremissibili se stabilitate disponat; nisi enim hanc vim seu universa Naturae consensum admitteremus, non esset ratio cur Terrae Poli hanc partem Coeli potius, quam aliam adspicerent: Ergo necessario dabitur is quaedam in Coelestibus Corporibus, magneticae virtuti, qua Tellus imbuitur, analoga, qua in sua stabilitate inconcussa consistat. Nunc itaque quaeritur, Quaenam sit illa vis in Coelo correspondens ad quam se Terra accommodet? Audax sane Naturae facinus proponitur, ad quod expoenendum non nisi audax ingenii conatus requiritur. Mysterium itaque si non audaci, saltem eo quem ingenii nostri debilitas permittit conatu enucleemus.

Sciendum itaque DEUM OPT. MAX. ineffabili Providentiae suae dispositione ita in Mundanae aurae fluxili expanso Corpora Coelestia ad se Terram immobilem ordinasse; ut sicutu illa perpetuo ex Ortu in Occasum, omnia et singula, imperturbabili quadam lege suos otus intra Diei naturalis spatium circa Terram decircinant: ita singuli quoque Globi, seu Astralia Corpora hanc legem servant, ut videlicet singula Coelestia Corpora, circa Terram, non confusa vertigine, sed ea motus constantia circumvolverentur, ut singulorum Globorum, sive Astralium corporum Poli, Polis Terrae perfecta quadam adaptatione corresponderent. Quod arcanum hodierna nobis Observatorum lynceorum sagaetit asaperuit: Videmus enim, omnia Corpora Celestia Solem, Lunam, caeterasque stellas ita adaptatas, ut quos Circulos Polosque in Terraeno Globo nobis imaginamur, eosdem in omnibus et singulis siderum Globis expressos videamus;hac tantum interveniente differentia, quod in Terra immobili, immobilies in Sideribus vero circa proprium Centrum agitatis, mobiles comperiantur. Sed ut haec propius intueamur,

Est in Solari Globo AEquinoctialis et Zonae: Torridae Plaga, ineffabili fervoris stu ebulliens, nostro AEquinoctiali, et Zone Torridae exacte respondens, et aequidistans, unicum macularum Seminarium quu cum una cum Corpore solari circa Centrum proprium rotentur, et 蟺伪蟻伪位位萎位蠅蟼 ad nostram Plagam Noto-Zephyrio motu agitentur, mox etiam solarium Polorum puncta nostris punctis perfecte congruentia, et axem Solarem Terreno parallelum esse, comperimus: neque solare Corpus unquam a tanto cum Geocosmo consensu vel in minimo deflexisse hucusque observatum fuit, excepta ais aliquantul a Polis Terrestribus ultro citroque ob singulares a Natura intentos fines nutatione, quod in Itinerario nostro Extatico, de Itinere in Solem, exposuimus, ad quem Lectorem remitto. Habemus itaque Solarem Globum Globo Terreno immutabili partium situ adaptari. Si enim Globus solaris confusa quadam vertigine circumvolutus, Polos, axem, Plagasque Terre congruas immutaret. certum est, omnium Inferiorum superiorumque symmetriam mox confusis Naturae iuribus destructum iri.

Sed Lunaris Globus uti nobis vicinior, ita sensibilius quoque nobis sui ad erem corporis aptationem demonstrat; in quo si nutationem et oscillationem nonnullam excipias, tota axis Polorum Circulorumque, symmetria, Terre perfecte quadrare comperitur; quarum partium situm tam constanti lege servat ut proinde Astronomi lyncei Globum Lunarem non secus ac Terrestrem, in suos circulos, puncta, axem, exacte Terrestribus correspondentia diviserint; hinc maculas, quae mediam Globi plagam obtinent, Aequinoctiales, quae utrique Polo in Globo subduntur, pro Poli situ, nunc Polares Austrinas, nunc Boreas denominarint; quam quidem partium singularum adaptationem, axisque sui ad Terrenum axem aequidistantiam tanta similitudinis lege servat, ut sive phasium Lunarium vultibus immutatis sive adscensus, descensusque in Circulo motu alterato nunquam a perfecta axis sui ad Terrenum axem adaptatione deficiat neque a seculo auditum Polares Lunaris Globi partes, mutatis sedibus, AEuinoctialis plagas, motus sui confusa et perturbat vertigine, tenuisse

Idem de Globis Veneris et Mercurii dicendum est Idem de Martis, Iovis, Suaturi. Sentias velim: cuius hoc vel maxime signum est in Ioviali Globo, quod circa proprium Centrum agitatus, falscias suas, Tubo Optico non ita pridem manifestatas, semper Aequinoctiali parallelas describat; luculentissimum sane signum, totius Globi molem, et axe suo etr eliquarum linearum, quae in ea concipiuntur, apparatu,perfecte axi Terreno adaptatis. perpetuo et constanter Terreno Globo, motibus quantumcunque differentibus dictum 蟺伪蟻伪位位畏位喂蟽渭慰峤� affectare. Idem in Globo Saturni contingere, comites eum ambientes sat supersque demonstrant. Quod autem de Planetis diximus iuxta eandem analogiam Stellis quoque Fixis sentiendum est.

Verum cum de hisce, et similibus fuse in Itinerario Extatico fol. 273. egerimus, eo Lectorem remitto; et ut Lector curiosus mentem meam luculentius conspiciat hic Figuram adiungo.

MAGNETISMUS GLOBORUM ASTRALIUM

Itaque omnia Mundi Globosa Corpora perfectum semper tam Noto-Boreum, sive ex Austro in septentrionem, iuxta Geocosmi situm obtinent; hancque ipsis a natura insitam situationem docent Globi quancunque materiales, et ex quacunque materia constituti, quos fi in loco plano currere permiseris,observabis,eos non confuse et perturbata quadam vertigine sed Polis suis perpetuo eadem, easque oppositas Plagas respicientibus, otum suum explicare. Quod ut luculentius pateat, duo opposita Globi loca quaecunque, colore aliquo signentur. quem si hoc pacto suis signatum punctis, axe Horizonti parallelo, proieceris, videbis Globum immutata lege, semper situ axis Horizonti parallelo, motum suum continuaturum. Cum itaque hoc in Globis caeteroquin indifferenti, axis, polorum, linearumque syvmmetria affectis contingat, quanto magis in vastissimis illis Mundi Corporibus, hanc ad Terram partium symmetriam inesse putabimus?

Concludo itaque primo, omnia Mundana Corpora occultam quandam proprietatem, quam directivam vocamus, habere a natura sibi insitam,qua ex utro in Boream axe suo,perpetuo distenduntur; hoc enim pacto melius ad unionem in Universo conservandam conspirabunt, et ad Terram radiis suis influxivis foecundandam, cuius gratia condita sunt,perfectius se adaptabunt; cum enim circa erram immobilem perpetuo ex rtu in c.casem volvantur, certe Naturae quadam necessitate requiri videbatur. ut Poli, Axesque singulorum supernorum Globorum, Terrestris Globi dispositioni et situi, pari passu perfecte corresponderent. Sunt enim aeterna Divine sapientiae providentia Globorum Coelstium motus ita constituti ut perfecta quadam situi symmetria motuumque analogia perpetuo sese respiciant, sub hac. non sub alia: positione sese foveant, animent, conservent, sienimtas, promiscua quadam volubilitate et perturbata vertigine immutaretur; tum corpora quoque, veluti violentum quendam statum sortita, ab operationibus suis, quibus reciproco quodam et innato influendi appetitusese fovebant, mox ad insuetum, importuum que itum situm una cum interitu ultimoque Mundi excidio consequente, deficerent. Quemadmodum enim si elus Divina potentia, Polis ad Aequinoctialem conversis distorqueretur, ex tam violento et incongruo situ totum rerum ordinem perire necesse foret, iuribus Naturae iam immutatis: ita pariter, si Sidereus quispiam Globus, sive is Sol sit, sive Luna, sive aliquis ex Planetis. ac Stellis fixis, Polis suis immutatis, tum ad Terram caeterosque sibi circumsitos Globos immutaret, certum est, ex tam incongruo situ symmetriam totius, consensumque cum iis,quibuscum communicent, protinus destructum iri. Cum enim Globos Mundanos circa proprios axes volutari, experienti constet, certe eos minime confuso et perturbato ordine axes suos dirigere conveniebat. Sed ordinis regula iuxta aeternum Divini Archetypi dictamen. immutabili lege lata, poscebat, ut immutatis sedibus axium, motus suos circa Terram sua hac facultate directiva Noto-borea describerent.

Concludo secundo, Hanc virtutem directivam Notoboream Magneticam esse, et omnibus Mundi Corporibus communem, a primis Mundi incunabulis iis inditam, utpote sine qua in perfecta a situs adaptatione, tum ad reliqua sidera, tum potissimum ad Terram facta, conservari non possent: cum Sidereis Globis per inania magni Expansi spatia volubilibus, nihil facilius fuerit, quam confusa axis directione, nunc in hanc, nunc in illam Aethereae semitae plagam deflectere, nisi ad determinatum quendam respectum hac facultate velutis fraeno quodam cohibiti aut ab Intelligentia motrice sub hoc itu iuxta praescriptas ab Auctore Naturae leges moti fuissent.

CONSECTARIUM I.

Hinc patet cur Terra Notoboreo situi Polis suis sese inviolabili lege coextendat, ita quidem, ut si quacunque de causa Poli eius a nativis punctis dimoverentur ea statim arbitrio suo permissa, naturali vi ad Situm unde abstracta fuerat, sese sit adaptatura; quod idem de Globis Coelestibus sentiendum est; sub hoc enim tu, non sub alio reciprocis influxibus sese fovent, roborant, animant, tum ad tum ad Universi conservationem institutis. Tellus itaque Corporibas Coelestibus sub hoc situ sese accommodat, quia Coelestia Corpora eodem pariter situ partes suas coextensas habent; ita ut nec Tellus nec Corpora Coelestia ad operationes a Natura praescriptas perficiendas Situm meliorm habere possint sub hoc enim meliori, quo esse possunt, modo existunt, ut sint, ad quod sunt.

CONSECTARIUM II.

Hinc patet quoque, Cur Globos Coelestes Natura hac directiva facultate Notoborea, ad Telluis situm conformes esse voluerit: Ut nempe Telluris superficies sub Notaborea hac extensione, sapientissimo sane Naturae consilio, calorem solis, Lunae, Stellarumque magna intensionis graduum differentia suscipiat, differentesque Noctium Derum que vicissitudines nanciscatur. Sub Zona enim Torrida perpetua dierum noctiumque coaequatio, uti summum calorem perpendiculari suo influxu suscitat: ita Suppolares Plagae sex mensium ex obliquissimo Solis adspectu, diem obtinuerunt : ut perpendiculari solis efficacia sub Torrida Zona causatum 12 horarum calorem sex mensium Solis supra Horizontem mora recompensarent. Secundo ut Sol annuo motu suo per obliquam Zodiaci fasciam devolutus universum Globum lustrando, quatuor temporum, Veris, Aestatis, Autumn et Hyemis, stationibus constitutis, generationes et productiones rerum promoveret; quod minime futurum esset si Terra hac virtute directiva Notoborea destituta, incerta vacillatione hinc inde fluctuaret Pendet itaque ab hoc Terrae situ Solisque annuo motu, tum tota illa rerum innumetabilium varietas, tum dierum noctium que, caloris tenebrarum que in universa Globi superficie tantopere necessaria vicissitudo; utpote sine qua consistere non posset. Hac eadem prorsus ratione analogiae filum sequendo ceteri Mundanorum Corporum Globi hac Notoborea directione a Natura instructi sunt, ut, cum Corpora mista sint, et diversis virtutibus foeta, pro diverso solis supra Horizontem illorum adscensu descensuque, diversimode afficeret. et nunc intensos, modo remissos caloris gradus producendo in iis, eosdem, quos in Tellure effectus, produceret, conservationi Globorum consentaneos. Quae omnia in Lunari Globo luculentissime patent: Sol enim sicuti Australi Plaga constitutus, in Borea Terrae Plaga caloris decrementum adducit, sic et in Lunaris terrae, caeterorumque Globorum Borea Plaga: et contra in Borea constitutus in iisdem augmentum caloris efficit. ita quidem, ut quae passiones ex climatum diversitate Terrae obveniunt, eaedem, suo tamen modo et singulis reliquis Globis prout necessitas eorum postulat, obvenire putandae sint; ut sicuti omnia eiusdem Naturae dominio substant, ita principium motus et quietis omnibus esset commune

Visa itaque mirifica Supernarum Corporum Magnetica quadam virtute sibi colligatorumcum Tellure unione et symmetria; iam quandam illa sit Magnetica vis, et utrum per se sufficiat, ad tantam Molem sua virtute stabiliendam. hoc loco exponemus. Dico itaque bae Virtutem nihil aliud esse, quam virtutem quandam directivam Notoboream, qua sesetum caetera Corpora, tum Tellus potissimum ex Austro et Borea inviolibili lege axe suo extendit; unde non incongru Magneticum corpus audit; et luculenter eius a Polo ad Polum compaginatio doce: ut fusissime et variarum tum experientarum, tum Obsevationum frequentia in Arte Magnetica lib I. pab. 2. demonstravimus, quae ne hoc loco reptam, ad ea Lectorum remitto.

Cum itaque Tellus hac virtute ex se indifferens ad quem vis situm sit, indifferentia vero huiusmodi irremediabiles in natura defectus causari posset; virtute quadam directiva, qua inter debitos naturae terminos remaneret, indigebat, quem magnetismum appellamus. Et ne Geocosmus in incertum nutando fluctuandoque confusione omniainvolveret hoc velutifreno indigebat. Nutario vero,titubationisque inconstantia. Successu temporum, ex varia Terreni Corporis intrinseca tumultuatione, frequentibus diluviis, inundationibus terraemotibus, Insularum Regionumque absorptionibus, similiumque eventuum, quibus plena sunt Historicorum monumenta, prodigiis, evenire potuerunt; quibus cum Centrum gravitatis Telluris mire alteretur, et a genuino suo situ distorqueatur, certe virtu haec ad eam in meio semper continendam, et ab omni mutationis titubationisque periculo vindicandam, perquam necessaria erat. Sed Gravitatem Terrei Corporis innatam hoc praestare potuisse. ut proinde superflua haec ei facultas superaddita videatur.

Dico itaque, duplici Terram qualitate conservationi eius apprime necessaria a Natura praeditam, gravitate videlicet, et verticitate Magnetica: istius officium est, Terram in Centro fixam, huius vero, eandem, ad fluctuationem impediendam, polariter directam tenere, quam nos Verticitatem appellamus et nihil aliud est, quam motrix quaedam Facultas seu qualitas, qua peculiaris motus Magneticus efficitur, et quies. Cum vero Tellus secundum maiorem partem Corpus sit homogeneum, et similium partium quoad saxeam structuram, simplicem quoque et per totum corpus aequaliter diffusam qualitatem habere eam necesse erat. Praeterea cum Tellus non confuso sed certo et determinato situ ex Austro in Boream porrigi debeat, eam sane qualitatem merebatur, que in duos eam disponeret terminos; ita ut qualitas caeteroquin simplex in terminis tamen, imperio veluti partito, iuribus uteretur diversis: quod sapientissime a Natura constiturum esse, quis non videt.

Si enim utrique Terreno Polo, in unum et eundem Polum aequa esset vis et eadem potestas, non esset ratio, cur Austrinus, v.g. Telluris Polus, Arctico potius, quam Antarctico, et conversa ratione Boreus huic potius, quam illi subderetur. Male igitur Telluri provisum esset, cum ea vi fluctuatio eius nulla ratione impediri posset, ac saepe contingeret, ut altero Polo Telluris in Polum converso alter hinc inde temere aberraret; quemadmodum ex dictis patet.

Ut igitur maxima haec inconvenientia vitaretur, eiusmodi ei qualitas debebatur, quae et diversis frueretur terminis, simulque divisa in totum uteretur dominii potestate; qua quidem efficiebatur, ut certus Polus, certum Polum sibi convenientem et consentaneum incefsabiliter et necessario appeteret amaretque; alium vero, utpote extra iurisdictionis suae limites constitutum, remis velisque fugiens, tanquam naturae suae contrarium inconvenientemque pertinaciter declinaret. Dum igitur quisque plagae fuae iura defendere nititur , fit ut tota qualitate in contrarias partes nitente, totus Globus in utrumque Polum Poto utroque nitens, indeclinabiliter medio fixus haereat Geocosmus.

Hac igitur ratione Tellus in illa a Polo ad Polum constitura compaginatione sua, possidet vim Magneticam et verticitatem, qua se in Polos disponat; et conservet sic dispositam; et habet vim, non in se solum hanc verticitatem sed et in omnibus aliis proportionatis et consimilibus Corporibus, fi intra orbem Magnetice qualitatis fuerint constituta, producendi. Praeterea notum est in homogeneis substantiis, partes non toti tantum assimilari, sed et eiusdem omnino cum toto essentiae esse et naturae; ita ut singule proprietates et accidentia totius convenientia et partibus necessario conveniant. Cum igitur Magnes, totius homogenei vera et homogenea pars sit; quin et genuinus sit e Telluris filius, e semine serre vero et naturali exortus verbo, ei consimilis prorsus et proportionatus; fit, ut totius quoque affectiones participet; unde is aereo subvectus carpento, ac Magnetico illo Terrae vires suas unde quaque disseminantis profluvio congruenter affectus, ad totum se conformando, eam, quam Terra parens affectat, situs motionisque rationem, et ipse affectet, conceptumque a Terra vigorem non, in omnibus aliis capa cibus, proportionatisque Corporibus exerat. Sicuti igitur Tellus ad Polos Mundi ita et Magnes ad Polos Terrae quoque dirigitur; quia ita ad Terram confluit, et a forma totius Globi ita disponitur, ut tota Terrae substantia postulat: quia ergo totius Terrae positio per ordinem ad Polos situata est, ideo haec etiam illius homogenea pars cum toto consentit ideo tam avide omnes Matris virtutes in se exprimere nititur. Cur autem Metalla et reliqua corporara gravia non ita disponantur, causa est, quod primigeni et genuine, veraeque Terrae pares non sint, sed mutatae et spuriis quibusdam materiis vitiatae. Iterum cum omne Ens in bonum suum internum conservationemque naturaliter et necessario feratur: Magnetis autem bonum sit, conformatio sui ad tum et positionem sere sive totius, a quo perpetuo fovetur, et conservatur: dirigitur ergo in Polos propter internum bonum, et commodam conservationem ut videlicet accommodando se ad situm et positionem Terrae, ab ea adiuvetur, et confortetur. Hac quoque ratione levia sursum, deorsum gravia, tanquam in locum, in quo commode cum toto existant, intentum feruntur; hinc partes aque in guttas conglobantur, ut et unitione partium se contra siccitatem hostilem defendentes commodius existant, et toti Elemento insita sibi vi circularem affectantes superficiem , plenius conformentur. Hac de causa omnia Vegetabilia seu germinantias sursum feruntur, quia hic est situs eorum, quem in bonum fui naturaliter appetunt: ergo Magnes dictum situm ideo amat, quia ita fovetur, et conservatur, et non aliter. Quod si is non eo in situ, quem Terra habet, inveniretur, contra naturalem inclinationem maneret. Ne igitur ab hac contrarietate violentiam Natura pateretur sese convertendo ad situm Magnetis conformat; ita propter Mundi concentum, ac partium Mundi perfectarum et homogenearum ad totius analogiam. viriumque praecipuarum in illis convenientiam mutuam, ad continuationem, positionem, directionem, unitatem. ad Terreni Orbis Polos, Magnes vigore illo suo radicali, et formali efficientia disponitur: ita ut remotum huius verticitati principium, ipsam formam seu essentiam Magnetis, proximum autem et immediatum, istam 未喂渭慰蟻蠁慰谓, seu biformem qualitatem quae in oppositas partes nitens, Corpus, in situm toti convenientem disponere contendit, statuamus. Unde et pater, hanc verticitatem non ab extrinseco quopiam agente Magnetem immutante, sed per intrinsecum principium et propriam formam fieri, quod bene notandum.

CAPUT XVIII.

Geocosmus sive Corpus Terrenum minime homogeneae sed heterogeneae naturae est. Et demira rerum varietate et panspermia qua Corpus Terrenum constat, quodnam verum proprium Elementum Terrestre sit.

Sunt quidam Philosophi. qui putant. Geocosmum quoad extrinsecam tantum superficiem heterogeneum esse, minime quo ad interiora eaque profundiora Terrae viscera, ubi purum illud Terre Elementum latere putant; sed uti similes omni rerum experientia destituti, solis ab omni materia abstractis contemplationibus distinentur,ita in innumeros quoque eosque per absurdos errores labi, nullum dubium esse debet ei, qui abdita Naturae miracula penitius novit.

Sciendum itaque est, Geocosum sive Mundum Terreum, hoc ipso, quod Mundi nomen possideat, varietate necessario gaudere; non secus ac Mundus major et minor, quem Megacosmum et Microcosmum Graeci vocant. Est enim de Mundi essentia, innumera rerum varietate, tum ad ornatum, emolumentumque Universi, tum ad infinitam sapientiam Conditoris commonstrandam, pollere si itaque Mundus unum et idem semper produceret in se; neque totum,neque partes consistere neque in unionem totius con spirare possent; sed tota haec consipiratio non nisi varietate rerum, et in admirandis consensus dissensus que naturalium rerum legibus a Natura praescriptis, quo unum dum bonum sui procurat, mox sibi noxium quoque atque perniciosum, insito appetitu, omni nisu a se removet, consistit: et dum omnia apertis dissidii et amicitiae vinculis colligantur. Universum una cum partibus suis in perfecta unione et absolutissima ex consonis et dissonis conflata harmonia, uti in Musurgia demonstravimus, conferatur.

Geocosmus itaque ad Maioris Mundi analogiam constructus, minime homogenea quadam substantia coagulatus, uti vulgares et simplicioris ingenii Philosophi arbitrantur, censeri debet, sed innumerabilium rerum panspermia a primordiis rerum sibi indita pollet, adeam rerum varietatem producendam, quam quotidiana experientia docti non sine admiratione intuemur. Nam, uti in Itinerario nostro Extatico ostendimus, tot sunt differentes rerum virtutes Terresri Globi substantiis inditae, quot in maiori Mundo Astrorum, Stellarumque innumerabilium diversae virtutes sunt et proprietates; quae omnes vitium suarum emanationem vel immediate,uti Astra inferiora, vel mediantibus aliis intermediis, ut superiora in Terram diffundunt.

Sed ut paulo propius ad propositum nobis scopum accedamus. Est ossatura seu structura Geocosmi, magnetica quaedam et saxea a Polo ad Polum campaginatio, quae tamen minime homogeneae naturae, ad instar puri magnetis censeri debet sed insuper praeter magneticas fibras innumera corporum, diversissima natura pollentium, miscella constat. Sunt in nonnullis locis corpora metallica et mineralia, at non unis generis, sed magna providentia hinc inde ita distributa, ut sicuti

non omnis fert omnia tellus,

ita in uno loco aurum, in alio argentum, in quibusdam ferrum aut cuprum, in nonnullis plumbum, stannum aut hydrargyrum tantum producat. Sic quaedam Telluris partes diversos lapides pretiosos, aliae diversas herbarum, plantarum, aromatumque species exhibent, aliae diversa marmorum genera, aliae diversas animalium species sibi proprias producunt; quae omnia ex diversos Terrestrium portionum temperamento originem suam nanciscuntur. Sunt in Terreno Globo innumerabiles divers sissmarum rerum venae per universum Telluris corpus diffusae, quarum aliae substantiam terream lutosam, alia argillosam aut pumicosam seu tophaceam, alia metallicis succis plenam, alia pulveribus et arenaceis molibus oppletam producunt. Quid dicam de diversitate substantiarum, quae e fundo Maris extractae e spectandas exhibent? Ausim sanctae affirmare, vix ad pauca milliaria aditum patere, quo non aliis et aliis terrestrium: portionum proprietatibus Tellurem: imbutam videamus. Verum cum haec omnia sequentibus tractatibus reservaverimus, hic longiores supersedendum duximus. Utrum autem haec panspermia rerum, et summa varietas a primordiis rerum Telluri fuenit concreata, an successu temporis hac virtute Solis et Stellarum imbuta fuerit, restat explicandum.

Divina sapientia ab aeterno Humano generi destinans habitaculum, quod ex aeternitatis puncto in temporis plenitudine evolutum, tanto artificio constituit, ut quicquid in universo Mundo rarum et eximium est, quicquid virium et proprietatum Coelestibus Globis, quorum non est numerus. In existit, in hunc Geocosmum derivasse videatur. Cum enim Orbis Terrarum in varia distinctus climata, varium ad Solem, Lunam, Stellas adspectum haberet; ex hoc sane tam multiplici respectu, adspectuque Coelestium corporum, necessario magna et incredibilis rerum, sive Mineralis, sive Vegetabilis sentientisque naturae Oeconomiam spectes varietaset multitudo consequebatur; iverfss enimsolis, Lune te,urumque Globi variis atque reciprocis caeterorum Globorum influxibus impraegnati adspectus , nunc in hanc Terrae Plagam directus iam in illa declivis acutusque, modo obtusus, quid, inquam, non in Terram poterat? Accedit, quod universa Telluris moles iam ante, pro necessitate uniuscuiusque climatis, semina unicuique rei propria sibi concreata habebat, quae caloris obstetricantis virtute fecundata animataque, in innumerabilium rerum sobolem emerserunt.

Telleri vero semina rerum concreta, aperte sacra Genesis docet c. I. v. II. Et ait: Germinet Terra Herbam virentem et facientem semen et lignum pomiferum faciens fructum iuxta genus suum, cuius semen in semetepsis sit supra Terram; Et factum est ita. Terrae itaque Panspermia seu omnium rerum spermatica commistio concreata fuit. Quoniam veto haec Panspermia necdum ex potentia in actum educebatur ante aquarum separationem, Aridae que detectionem, sed virtute indigebat ex alto, cuius influxibus conservata, semina rerum in germina, folia flores, fructus educeret hinc statim subnexuit Genesis, Solis, Lunae, Stellarumque productionem, iuxta quarum influxus luminososque actinobolismos ita Terram disposuit. ut inde pro certa temporum climatumque constitutione infallibilis Vegetabilium effectus consequeretur: atque adeo principium activum passivo, paranympho DEO coniunctum, tum primum totius Vegetabilis Naturae propagationem continuavit.

DEUS itaque ineffabili sua sapientia primum iuxta indigentiam cuiusque Regionis, Telluris Corpori semina diversis plantarum speciebus producendis apta comproduxit, sed Influxus Corporum Coelestium postmodum successu temporis illa in animam viventem et vegetabilem, ad perennem specierum propagationem, exclusit: Sine calore enim luce, torpida et mortua omnia iacebant. Qualia vero huiusmodi semina fuerint, ex quibus coaluerint principiis, sequentibus docebitur.

Pari pacto post Solis, Lunae, Stellarumque productionem , immediate Genesis Aquatilium Volatiliumque productionem subiunxit. Terra siquidem, voce DEI personante, protinus iuxta naturam proprietatem Aquarum, Fluminum Mariumque, varia natatilium genera unicuique Loco propria educta sunt, in sua specie perfecta, quae postmodum cooperante Coelorum influxu per generationem propagata omnes Geocosmi partes expleverunt. Sicuti itaque non omnia Maria, eadem animalia eosdem pisces producunt, sed pro aqueae regionis natura temperamento in diversis Fluminibus,Lacubus,Maribus . diversos: ita et sexto die pari analogia non in omni Telluris parte, eandem terrestrium animantium productionem expedivit. Hinc Indica Tellus Elephantum, Rhinocerotum, aliorumque nobis incognitorum animalium, Subiectum, e quo formarentur, praebuit; Asiatica Tellus Camelos, Leones, Tigres; Africa Struthiones, Dracones, Simias; America omnia a reliquis differentia. Europa Equos, Asinos, Boves, Oves, etc. temperamento suo consentanea animalia exhibuit.

Hinc patet, cur Indica, Asiatica Africana et Americae animalia adeo aegre Europaeo coelo assuescant; contra Europaea reliquis Orbis partibus; quia peregrino celo,et naturae eorum minime consentaneo utuntur; et quia patrium solum ex quo originem suam habuerunt, solum ipsa bene afficit, nutrimentumque naturae eorum conveniens praebet, a quo si divellantur mox veluti a patrio Solo extorre, dum ipsa improportionatam, peregrinamque coeli, aeris, terraeque plagam sustinere nequeunt, mox deficiunt; vel si subinde durent, ita tamen a nativo temperamento desciscunt , ut aliam prorsus formam. indolemque induant. Quaecunque autem de animalis dicta sunt illa de vegetabilis naturae sobole pari pacto intelligenda sunt uti suo loco uberius per inductionem rerum comprobabitur: ubi et fines alii tantae Metamorphoseos indicabuntur.

Ex situe itaque ac terrestrium climatum dispositione et natura diversa, diversa Animantium, Vegetabium que natura dependet; quae quidem ita verificantur, ut vix sit Regio, quae aliquid ab alia, sive natura, five qualitatibus differens producat ; quae omnia ex primodialis seminis miscella, qua Mundus Terrenus imbutus fuit, originem suam trahunt. quae a Supremo Architecto, ita tempori, loco, Coeloque adaptata fuerunt, ut inde incredibilis illa rerum productarum variet, quam miramur, necessario resultarit.

Mineralia vero, uti ex immediatis principiorum Naturae, Elementorumque sminibus, per universam Telluris Molem dispersis emanarunt: ita differentem quoque situm sortita sunt, hinc fit, ut dum nullum respiciunt clima, communis apud omnes Nationes iuris facta, felici suo proventu nullam non Regionem in aliis plus, in aliis minus beent.

Porro unum adhuc dubium explicandum restat, et est, quod sequitur. Si Tellus tanta terrestrium partium diversitate constat, quaeri merito potest, quodnam et ubinam verum et proprium, homogeneumque Terrae Elementum sit? quod ut solvatur.

Suppono primo, Terrenam substantiam duplici ratione hoc loco considerari posse: primo in quantum pura, et ab omni turbida diversissimarum rerum miscella purgatissima substantia est. Secundo, in quantum pro impura substantia, et heterogeneae materiei confluxu varie coagmentata est; accipitur. Priori modo Elementum ex quatuor unum a nobis constituitur, atque nihil aliud esse dicimus, quam Salis substaniam, veluti animam quandam et formam Telluris, quartum et ultimum rerum omnium Elementum; hoc enim omnibus undi rebus necessariam praebet coagulationem, corpusque duum, ac densum, aptumque ad subsistendum producit ita quidem ut nullum in universa Geocosmi oeconomia mixtum reperiatur; quod non ex hoc suam suscipiat soliditatis firmitudinem; quae omnia chymicis experimentis in hoc Operis decursu, DEO dante, comprobabimus.

Impurae vero Telluris portiones, Elementum dici minime possunt sed veluti puri Elementi quoddam excrementum et menstruum,quo Natura ad grossitiem, crassitiemque terrenorum corporum constituendam cumprimis utitur. Et quoniam huiusmodi excrementitiae partes curis non ita pete et firmiter uniuntur Elementis; hine quoque necessario dissolutio unionis partium eas ad interitum destinat; quanto vero res nonnullae firmius uniuntur Elementorum confluxui, tanto a corruptione remotiora incorruptibilis quandam substantiae rationem induunt,ut in auro patet. Dixi superius, puram Telluris substantiam, quam salem diximus, Elementum verum proprium terrestre constitui, non quod aur Elementum ita purum sit, ut nihil prorsum admistum habeat heterogeneum; hoc enim pacto nullum in natura rerum elementum reperitur;st itaque Terrae Elementu proprie nihil aliud, quam purissima Salis substantia per universum Telluris Corpus diffusa, omnium virtutum quae in Geocosmo elucescunt Mixtorum subsistentia, causa, et fundamentum.

Neque putes velim Lector, illud Terrestre Elementum quod purum diximus, Salem illum nostrum usualem, aut salnitrum, vitriolumve aut simile quoddam hisce salinum sensibile corpus esse sunt enim huiusmodi corpora nihil aliud, quam Terrestris Elementi faex, excrementum indumentumque quoddam quo Forma Elementi veluti anima corpori suo involuta admirandas operationes suas perficit; Sed hunc dicimus spiritum quendam, quamvis corporeum, insensibilem tamen incorruptibilemque in Centro salini corporis, residentem, ex quo virtutis. Suae diffusis radiis, singulis Mixtorum speciebus ea emolumenta, quae ad firmam, fixamque Mixti subsistentiam maxime necessaria sunt, modo huius Elementi proprio, concomitantibus tamen reliquis Elementis, confert. Latet enim in hoc, non secus ac in spermate et plasmatica eius facultate, nescio quis Divinus Opifex, qui in imo Corporis recessu operatur absque omni instrumento sine tumultu, operaque producit admiratione dignissima, incredibili rerum dissimillimarum varietate referta, et omnia ex rudi et informi, quoad sensum, materialis substantiae indumento in qua uti nulla dissimilitudo ita nulla varietas sensibus sese oggerit. Quae quidem salina corpora, cum nulli Terrarum loco desint, imo in omnibus Mixtorum speciebus, occultis condita latebris abdantur, et non nisi Spagyrica arte in lucem deducantur, certum alium Corpus materiale Terrestris Elementi recte a nobis constitui vel inde patet; quod uti ad compositionem Mixtorum apprime necessarium est, ita natura illud per universi Geocosmi Corpus in intimarum eius partium fibras diffusum, nullibi deesse voluit. Nemo itaque quaerat in Centro Terrae,nescio quam Terram veri Elementi Terrestris constitutivam; nemo certum cretae, argillae aut gypsi genus; nemo nescio quas arenas aut pulveres substantiis terrestribus adnexas: Salinum Corpus unicam et solum Terrestris Elementi constitutivum esse, divinum illud Empyricae artis studium iam dudum sat supersque nos docuit. Sed de his in squentibus ex professo.

CAPUT XIX.

De interiori Geocosmi constitutione, Officinis, et Analogia ad Humani Corporis membra.

Neminem tam simplicis ingeni Phyilosophum esse arbitror, qui sibi persuadeat, Terrenum Globum tumultuaria quadam luti coacervatione coalitum, perfecta soliditate sine ullis relictis cavitatibus constitisse; esset enim indignum Philosopho phantasma; quinimo certum et indubitatum omnibus sit ternam DEI Sapientiam 魏慰蟽渭慰蟿蔚蠂谓委伪谓 uti nihil tumultuarium, nihil confusum, indistinctum et 峒勏勎蔽合勎课� in natura rerum constituit, ita quoque Geocosmum ultimum conditorum operum finem;summa sapienti, consilio aeterno, ordine ineffabili, et ratione quadam humano ingenio incomprehensa constituisse. Ridiculum enim, ne dicam stolidum foret, ingens Regis alicuius palati quoad extrinsecum tantum ornatum, picturas, cymatia, zooglypha, fenestrarum ordines similia decoris et magnificentiae 蟿蔚魏渭萎蟻喂伪 forinsecus, inquam, tantummodo considerare. reliquum vero internae supellectilis apparatum, conclavium amplitudines, substructionum profunditates, deductiones aularum, officinarum ordines domui recte administrandae necessarias, aut non esse, aut nullius usui esse putare.

AEdificavit Divina sapientia Domum hanc Humano generi destinatam, ea rerum omnium vita humanae necessariarum copia et ubertate instructam, ut sicuti in extrinseca superficie innumera rerum varietate instructa fuit, sic internam huius Oeconomiam iis adminiculis instituit, ut externa rerum facies subsistere minime potuisse. Si non internae Domus abditum Corpus pari apparatu instruxisset. Quemadmodum enim Microcosmum id externum Hominis Corpus, mira quadam varietate membrorum condecoravit : ita non destitit maiori concatenatione membrorum internum. Hominis Corpus adornare.. Vides in hoc principalia membra, Cor, Hepar, Pulmones, Stomachum. Cerebrum, Renes, Lienem, veluti officinas quasdam, in quibus quatuor humores diversimode digesti,ut per innumeros canalium, id est, Venarum ductus, multiplices et Musculorum, Cartilaginumque fibras, membra, mutua sibi digestorum humorum reciproca communicatione auxilio esse possent; ne uno deficiente membro torum destrueretur. Vides, quomodo Stomachus nutrimentum extrinsecus assumptum concoquendo digerat, digestum in chylum convertat. et per Venas mesaraicas in Sanguinis officinam, Hepar, ibi ulterius elaborandum transmandet; Hepar vero Vitae spiritibus imbuendum partim in Cordis fornacem destinet, ut inde actuatum perfecta pericyclosi, id est, circulatione per systolen et diastolen in universas Corporis venas diffusum totam Vitam spiritibus, vitalibusque motibus, quos musculis et cartilaginibus communicat, repleat. Vides id quod in Sanguine serosum, Renes, quod excrementitium, Lienem, sibi vendicare; crassam vero et excrementitiam faecem per sinuosa Intestinorum volumina per secessum sese exonerare. Quoniam vero aura,qua totum Corpus perflaretur, et tum ad respirandum, tum ad cordis sanguinisque inde scaturientis aestum temperandum. necessario indigebat, summa sua providentia Pulmones Cordis penario apposuit, quorum continuo motu tum attractivo , tum exspirativo Naturae intentio completur. Cum vero Corpus humore quodam universali, ne internorum membrorum organa aestu arefacta spiritibus destituerentur, indigebat;ecce tum Stomachus, tum reliqua membra per occultos meatus, Cerebrum veluti fornicem quendam evaporando petunt, ubi nativa frigiditate in humores resoluti, omni membra humore ad functiones rerum recte administrandas necessario, veluti benefico quodam irriguo, perpluunt.

Vidimus, quantum ad propositi nostri rationem sufficit, internam Microcosme constitutionem, officinas lustravimus, officia singulorum membrorum exposuimus; iam, quod eadem prorsus analogi Mens DEI architectonica Geocosmm constituerit videaus.

Microcosmum duobus principiis in suo esse conservari novimus, externo et interno; Eternum, Coelum est, Solis, Lune, Stellarumque influxus; Internum sunt membra vitalia, ita externo principio connexa, ut utrolibet sublato, totum merito destrui censeatur. Gaudet et iisdem prorsus principiis Geocosmus, sive Terrenus Mundus, quorum sublato, totum in operationibus suise desicere necesse est. Coelum, uti suo loco ostendemus, nutrimentum suppeditat uberrimum, quod Tellus intra viscera susceptum actuat, concoquit, digerit, et digestum reliquis interioribus membris per abditos canaliculos distribuit, tum ad metallorum necessariam genesin, tum ad exterioris oeconomiae familiam copioso proventu beandam. Sed haec alimentorum distributio minime fieri posset si Geocosmus aptis ad digerendum, concoquendum, distribuendumque officinis, ductibus que occultis in singulas derivatis destritueretur; uti fuse in Itinerario Exstatico in Mundum Subterraneum docuimus. Qualia autem ista sint, iam tempus est, ut aperiam; quod ut 峒愇轿嘉滴赶屛聪壪� fiat, in iis exponendis boni Anatomici partes per Paragraphos ordine explebo.

搂. I.

De Subterraneorum Receptaculorum Officinarumque constitutione.

Quemadmodum in Microcosmo nonnullae officine seu receptacula, ut Cerebrum, Hepar, Vesica humore exuberant, quaedam vitalis ignis calore aestuant, ut Cor; aliquae aereo spiram ine turgent, uti Pulmones; quaedam, uti Renes, Lien, faeculenta materia opplentur: pari pacto in Geocosmo a provida Natura humoris aquarum que receptacula, apte constituta sunt: qua cum sine calore conservari non possent adnexa sunt alia Ignis promptuaria, quibus aquarum fetura quadantenus animaretur. Quia vero nec Ignium Vulcani officinae sine aere consistere poterant, sapiens Nature Opifex ineffabili Providentiae suae dispositione alia in utrorumque fomentum, Aerea disposuit receptacula, quae occulto meatuum commercio Ignem. ne extingueretur. Aquam vero ne putresceret aut conglaciaretur, ad perennis motus continuationem,conservarent. Quoniam vero frustranea foret huiusmodi Elementarium receptaculorum distributio, nisi esset, in quod agerent; hinc alia constituta sunt Terrestria, omnigena seminalium rationum miscella imbuta Naturae penaria, in quae abida quadam negotiatione Aquarum, Ignim que officinae continuo agentes, innumerabilem rerum feturam educerent.

Exposuimus Officinas; iam ordinis ratio postulat, ut singulas recensitas Officinas ordine, tum ratione, tum ratione, tum auctoritate confirmemus. Verum, ut appropriata harum Officinarum nomina haberemus, Aquarum receptacula, Hydrophylacia. Ignium vero Pyrophylacia, Aerophylacia, Aeris, Terrestris vero miscellae penaria Geophylacia, veluti Aquarum, Ignium, Aeris et Terrae Custodia, recte nuncupanda duximus. Quibus monitis iam ad scopum.

搂. II.

De Geocosmis eu Terreni Mundi Hydrophylaciis.

Hydrophylacia Fontibus, Amnibus, Lacubusque producendis, intra Montium altissimorum viscera constituta, sat superque prosecuti sumus supra cap. 6. et in Itin. II in Mundum Subterraneum: quo in loco pariter omnes nobiliores Fluvios Lacus que, quibus Geocosmus veluti fimbriis quibusdam vestitur et quae ex enumeratis Montium penatralibus originem trahunt. Recensuimus. Modo de Hydrophylaciis, quas Abyssos vocant, non superficiei Horizontali vicinis, sed intra caeca profundioris Telluris viscera in eximios a Natura fines conditis, dicendum restat.

Esse autem inter Geocosmi viscera huiusmodi uarum, adeo certum est, ut vel ipse sacer textus Psalmographi eas apertis verbis innuat, Psal. 41. Abyssus abyssum invocat in voce cataractarum tuarum. Ubi plerique Interpretes, abyssos ad sensus mysticos, tropologicos, anagogicos detorquent; literali tamen insistentes sensui, Abyssum in Sacris Literis profundissimam aquarum voraginem, cuius fundus explorari nequeat, appellant, in intimis Terrae partibus constitutam; de quibus vide Lorinum in citatum Psalmi locum. Et sequens Psalmi versus luculenter profunditatem eius explicat his verbis: omnia excelsa,, et iuxta paraphrasin Chaldaicam, omnes Montes tui, fluctus tui super me transseerunt; Ubi per excelsa, terrarum et montium celsitudo, qua ab abysso erutus erat, et per fluctus Maris, immanis aquarum vastitas, qua operitur, connotatur. Unde et Psalmista loco in abyssum abductus, et Divina miseratione ex ea reductus clamat, Et de abyssis Terrae iterum reduxisti me. Abyssos itaque esse, pluribus in locis Sacra Scriptura memorat; ex quibus tanquam horridis et inaccessis Voraginibus, occasionem eas ad moralem et mysticum sensum detorquendi, eius sumpserunt Commentatores. In has enim, Mare per immensa internorum scopulorum praecipitia devolutum ingentes fremitus, fragoresque formidabiles excitat: quod et verba innuunt citati versus, a voce Cataractarum tuarum.

Et huiusmodi Abyssos plurimas esse intra imtima Terree viscera conclusas, ab Effectibus deducimus elucescentibus in nonnullis Lacuum, Marium et Oceani locis adeo profundis,ut omnem bolidis quantumvis immensae facultatem respuant. Inter quae et Gurgites seu Vortice Euripique numerantur; quorum nonnullos hoc loco ad Abyssorum confirmationem adducemus. Quorum cumprimis celebris et maximus in Oceano Septrenrionali adeam Norvegiae partem, qua a Lappia dividitur, spectatur: Nam testibus omnibus fere Geographis tredecim in circuitu milliaria habet, cuius Centrum Rupes occupat, Muske ab Indigenis dicta, cuius ea voracis naturae vis est ut sex horarum spatio omnia quae casu in perpetuo agitatae Voraginis craterem illabuntur, mox ac vel ultimam circumferentiae oram attigerint, vastos aquarum acervos,balaenas onerarias naves, aliasque res veluti vertigine agitatas, absorbeat: totidem vero horis inglutita revomat, et magno impetu, incredibili cum fragore et fremitu,qui non fine formidine auscultantium remotissimis in locis percipiatur. Eructat: cuius causam sequenti libro DEO dante, aperiam.

In Sinu Maris Persici similis spectarur ad Promontorium Mossendam Vortex cuius vim abditam, quia consideratione dignissima est, hic verbis oculati testis in Itinerario suo Orientali recensitam, hoc loco apponam. Est locus, inquit, inquit, in Sinu Persicopericulosissimus, ac ordinarie tempestatibus agitatas: In Promontorio quippe Mossendam sunt plures Scopuli, quo vocant Salemas.. Inter quos unus ita ad Promontorium accedit, ut angustum Mari vix iactus lapidis praebeat aditum. Ibi Mare etiam dum alibi tranquillum est, continuo fervet, ac tam magnos edit Vortices, ut in medo illorum, maxime dum Maris agitatur, per aliquod spatium possit lapis magnus dimitti, absque eo quod aquam tangat. Propterea infestus et periculsus est ibi Nautis transitus; nullusque transit Mari turbato; ipso vero quieto, remis illus decurrunt; rapidissimo siquidem aquarum impetu feruntur; et ita ad Promontorium accedunt, ut pene transeundo attingat. Timent enim ne ad ipsum Scopulum et ad Vortices rapiantur. Alii dicunt hunc Vorticem cum opposito Mari Caspio communicare per subterraneum meatum. Ex quorum relatione, ego certior factus, inveni veritatem in libro Paradiae Persae, utriusque Maris Descriptoris, qui idem asserit: affluxi siquidem Maris Perfici, per fauces ab Oceano agitati, eodem tempore in litoribus Australibus Mare Caspium ingentes volvere aestus, quibus cessantibus vortices sequuntur.

Inter Normandiam et Angliam haud absimilis in Oceano sorte observatur, ad quem mirabili velocitate navigia non tam tendunt. quam aestus ferocia violenter trahuntur. Est tamen et hoc mirum visu; quodeceleritate, qua remote attracta sunt, eadem ea vicina iam Gurgiti repellantur. De Euripa Chalcidico non est quod memorem, utpote omnium Historicorum monimentis celebrato Refert Historia Indica apud Pet. Martyrem ad Introitum Freti Magellanici, Oceanum prorsus formidandis AEstibus procellosum inexplorabilis profunditatis esse, adeo quidem ut multi Mare in utina Terrae viscera hoc loco descendere sint arbitrati. Sunt et Mari Caspio sui Vortices ex relatione P. Riccardi sSocietatis nostrae sacerdotis, qui illud transfretavit; adeoque totum istud Mare ob inexploratam suam profunditate Abyssum putat in intima Terrae viscera penetrantem. Similes reperiuntur ad introitum Sinus Aynam prope Sumatram et Camboiam. In Africe sinu, quem Ferdinandi Poo dicunt, aqua in subterraneos meatus tanta vehementia rapitur, ut nulli navi, cum Currentem illum incurrerit, retrocedendi facultas detur; sed multorum mensium spatio, veluti trabalibus clavis fixi transfretantes, summo navium periculo, haereant, haud dubie interituri, nisi Ventis propriis iis in locis invalescentibus ex angustiis eruantur.

Innumeras hoc loco tum Fluminibus, Lacubus, Oceano huiusmodi Abyssos indicare possem; sed cum partim, in praecedentibus ea insinua verimus, hoc loco ea interim explicasse, et in Mappa universali adnotasse sufficiat: omni videlicet Oceani arium, Lacuum que, inexplorabilis profunditatis loca, uti Vortices, Euripos, Voragines que, Abyssos esse, in intimis et profundissimis Terrae visceribus abdita.

Ad quid autem Natura eas destinaverit, et quomodo reliquis aquis communicent, quanta profunditate verisimili constent, una cum causis Fluxus et Refluxus reciproci, sequenti Libro aperiemus.

Tellurem itaque plenam esse huiusmodi Hydrophylacticis Abyssis, variae Historiae narrant; Huithon de rebus Tartariae loquens. Cryptam reperiri ait inter Montes Caspios multorum dierum itinere perviam, in qua homines passim ingentes aquarum catadupas, et loca amplissima subterranea reperisse se aiunt; de similibus Cryptis pluribus P. Martinus Martinius in suo Atlante Chinico.

搂. III

De Pyrophylaciis Geocosmi seu Abyssis Igneis.

Abyssos ingentes in Telluri visceribus reconditas plenas ignibus reperiri. Vulcanii Montes sat superque demonstrant: quas minime, ut vulgus sibi persuadet, fundo Montium inexistere putes; sed habent suas in profundissimis Terrae visceribus officinas, quarum Montes non nisi spiracula quaedam ad fuliginem superfluam, aestus que concepti vehementiam, ne Terram intolerabilibus motibus perpetuo concutiant, exonerandam constituta : ut proinde Abyssorum omnium pyrophylacticarum maximam Sancti Patres Centro Terre non incongrue statuerint, aeternum improbis ad penam destinatum Carcerem.

Et ne forsan nonnulli putent, Ignem Infernalem alterius nature ab Elementari igne esse, illi noverint, quod quemadmodum DEUS utirur Elemento e per potentiam obedientialem , uti Theologi loquuntur, elevatae ad gratiam in Baptismo conferendam ita quoque torquet impios perg Ignem Elemetarem, sed potentiae su immensitate vi Supernaturali ita elevatum, ut infinities maiori efficacia,quam Elementaris ignis, aeternae damnationis reos Divinae iustitiae rigore sic exigente,afficiat. Nihil igitur absurdum dixerimus, si Abyssum Infernalem, simul: pro tempore, naturae necessitati,et animabus modo, post universalem autem 峒�谓维蟽蟿伪蟽喂谓 damnatorum corporibus animabusque aeternum cruciandis,ex equo destinatum asseruerimus. Idem de Purgatorio sentiendum esse puto: quod forsan haud improbabili coniectura in intimis Terrae receptaculi in uno au pluribus Pyrophylaciis locum obtinet. Sicuti enim valde congruum fuit Divinae Potentiae, naturali Aquae Elemento, tum ad physicos tum ad supranaturales effectus praestandos subinde uti, quemadmodum plerique SS. PP. et Theologi sentiunt: ita quoque quam maxime congruum Natura fuit, in Centro Terrae locum Igni decernere, ut ex hoc veluti ex Centrali pyrophylacio virtutis suae efficaciam aliis Pyrophylaciis superioribus et haec aliis et aliis per subterraneos ductus, usque ad ipsam Telluris superficiem. Communicaret; Cum huic Elemento proprium sit ab infimo ad suptema semper tendere.

Verum quomodo haec Pyrophylacia perenni durent, et quomodo tanta exspirationum dinturnitate non consumpta, in perpetuo vigore conserventur; ei minime mirum videri debet, qui perennia Natur opera corumque indeficientem 蟺蔚蟻喂蟺位慰魏峥段� fuerit contemplatus, Cum enim Geocosmus Terraqueus Globus sit, certe ut ignis ab Aere vitam, et ab Aqua necessarium suscipit alimentum; ita Ignis, robur, vitamque Aqueo Elemento, Aereoque, reciproco commercio communicat; ut potesine quo alterutrum consistere non posset Terrena vero substantia Igni novum mox,uno deficiente, pabulum per subterraneas semitas suppeditat; ut hoc pacto omnia et singula in suo esse perenni conserventur quemadmodum in extima superficie contingere vides:

Sol humidum ex Fluminibus, Lacubus, Maribus sursum per vapores trahit, Vapores Aereae regionis Frigiditate in Aquas pluvias, nives, grandines resoluti, Hydrophylaciis tandem totum id, quod a soleat tractum fuerat restituunt. Exhalationes vero a Terrestribus portionibus attractae in Ignea phantasmata transmutantur; hae Frigoris occurrentis impulsu vicini aeris natura assumpta, in Aerem, et hic in Aquam, aqua in Terram transmutata, miranda Nature metamorphosi tandem revertuntur, etubi desinunt. ibi nova mox fundant pericycloseos molimina.

Pari pacto, Mare per occultos cuniculos occulto Naturae urgentis technasmate intra Montium vastissimas specus coactum; inde tandem in Fontes Flumina, Lacus erumpens; unde digressum fuerat, postliminio revertitur, denuo revolvendum. Aqua vero per caeca Terrae viscera labens una secum et humorem et terrestrium portionum miscellam devectam Pyrophylaciis in alimentum et pabulum subrogat; haec vero spiritibus calidis tumentia, per solitos sibi siphones sublevato calore, Hydrophylacia caeteraque receptacula fovet, animatque, tum ad Mineralium tum ad Vegetabilium genesin, per exhalationes promovendam; sic perenni,et cyclico motu. omnia, quae in Natura rerum spectantur, existunt, et conservantur.

Quomodo vero haec Natura peragantur,ut dixi, sequenti Libro declarabimus.

搂. IV.

De Aerophylaciis Geocosmi subterraneis.

Quemadmodum Ignis et Aqua sine Aere subsistere non possunt , ita necessaria quoque fuerunt Geocosmo Aerophylaci quaedam, e quibus utrumque Elementum Aqua et Ignis, veluti e Naturae quibusdam pulmonibus,. necessariam respirationem haurirent; Aer vero iis inclusus vicissim ab Aqua augmentum, ab Igne caloris foecundi robur acciperet. Sunt itaque huiusmodi Aerophylacia ingentes Caverarum recessus, Aereo Elemento referti, eo sine dispositi, ut Aereo per innumeros occultorum meatuum siphones, in alia sive Hydrophylacia sive Ignis receptacula derivatus, in iis quidem Aquarum molem per appropriatos Canaliculos in alia Receptacula elatam in Fontes et Flumina urgeat; in his vero latentem Ignis fomitem perpetuo foveat, et per Sublimationis Chymicae arcanum, Tellurem in ulteriores fines disponat:

Modum vero quo singula operationes suas perficiant. insequenti, uti diximus, Libro exponemus.

Esse autem huiusmodi Specus, innumeris exemplis comprobatum novimus, quorum nonnula hic apponemus.

Refert P. Martinus Martinius in egregio suo Opere, quod Atlantem Chinicum vocat,esse in meio Regno sinarum vastissimum Montem fimbriis suis in remotissimas regiones undequaque exporrectum; qui cum ob salebrosam scabritiem difficulter transiti possit, Natura huic incommodo consultura, tum Montem vastissimis Specubus ita pertudit, ut totus ex uno latere in oppositum pervius sit; in tantam autem huiusmodi caecus meatuum ductus, amplitudinem exporrigitur, ut non nisi semestri spatio illos emeriti liceat; fuisseque. qui hoc subterraneum iter perfecerint, non paucos repertos, qui retulerunt mira et prorsus paradoxa de admiranda partium subterrestrium constitutione. Aquas enim illic magna in quantitate reperiri, in nonnullis locis quoque Lacus ingentes, piscibus abundantes; in multis quoque locis lumina, magna aquarum diffusione, in ingentes planities se dilatare ; gramina, et herbas, et magno in numero animalia subterranea peregrinae speciei reperiti: lumen tametsi obscurum, tamen aperta Montium cacumina fissuras Scopulorum veluti per Caminum quendam, immitti.

Ex qua descriptione sat superque patet,quod in hisce subterraneis locis evenit, id in omnibus quoque aliis subterrestribus regionibus, hisce similibus, reperiri.

Aere plena esse interioris Telluris viscera omnes Geographorum Libri abunde testantur; cum vix ulla sit Natio, quae non Aerophyaciorum spiracula manifestet.

Dicam primo de prodigiosis effectibus huiusmodi Aerophylaciorum in Asia, Africa, America, deinde de iis, quae in Europa inveniuntur dicturus.

In Montibus Tibeth, ubi Ganges nascitur uti ex relatione Patris Balthasaris d'Andrada constat, Montes nonnulli per omnes fissuras horribili sonitu et fremitu ventos, emittunt. Idem habetur in relatione P. Pait, de nonnullis Montius AEthiopia: et in America de Montibus quos Andes vocant, idem contingere, Iosephus Acosta narrat. Quorum quidem ratio alia non est nisi vel ex catadupis subterraneis, vel ex igneis spiritibus subterraneis aerem exagitantibus, vel aliis de causis, quas infra aperiemus: hisce enim Aer circulatus, qua data porta ruens, per fissuras Montium summo impetu, nec non minori cum fragore exitum parat.

Recitat Olaus Magnus in Aquilonari Plaga Montes reperiri, ad quorum radices Antra inveniuntur , ex quibus tantus Ventorum erumpentium fragor percipitur, ut repentino metu approximantes vel interimat statim, vel plurimos ad dies obstupefactos prae capitis dolore sensuum vigore destituat.

Porro inter Marsiliam et Rhodani Ostium ut Strabo refert, Campum esse stadiorum centum, locumque refertissimum silicibus hominis pugno non minoribus, ibi sponte ab ipso eius Campi solo Ventum efflari. cui nomen Metemborio est impositum, cuiustanta vis est, ut eosdem silices per turbinem grandinis more elevet hominesque sternat, quin et e curribus eiiciat, armis quoque denudet et vestibus.

Hunc Campum ego puto eum esse, quem la Crau Galli vocant. Et ego quidem Anno 1633 hunc Campum quatuor leucis Gallicis Arelato dissitum transivi, innumerisque saxis ita seminatum reperi, ut vix pedem ponere quis possit: unde Deorum pugnam ibidem contigisse nonnulli fabulantur: ventum tamen tam vehementem, qualem Strabo describit, etsi id summa diligentia inquisiverim, sive longa seculorum serie meatus fuerint obstructi sive pulvere pluviis misto obliti alibi exitum flatuosi meatus repererint, sive denique alia de causa cessarint, comperire non licuit: neque huius tam prodigiosum effetum Indigenae, quos summo studio examinavi, unquam se observasse contestati sunt Fieri tamen, quod dicitur, potuisse, loci constitutio cumprimis docet. Cum enim Campus hic ad Ostia usque Rhodani sese extendat; ubi dum ingens Fluminis irruentis cum reluctantis Maris impulsu commotio et conflictus accidat, facile fieri potuit,uter in meatibus Continenti insertis concitatus alicubi in hoc Campo exitum sibi cum memorata vehementia paraverit: Nam uti Oceaneae relationes ferunt, in omnibus fere Promontoriis, ubi magna fluctuum ex AEstu Maris Currentium allisio sit, urplurimum ex Montium fissuris vehementissimum Ventum proruentem observari.

Non dicam hic de Monte ventoso in Comitatu Venusino, Carpentoracto imminenti,ex cuius Specubus vehementes Ventorum flatus erumpere notius est, quam dici debeat, Sileo innumeros alios Aerophylaciorum in Europa nullibi non obvios effectus. Addam tantum quae propria experientia in Italia comperi.

Cum Anno 1658 Lauretanam Deipara Domum devotionis causa visitarem, et multa per iter omnibus notissimum, plerisque tamen ignota Natur miracula in eo obvia observarem; inter caetera vero multa de Aeolio Monte Ceorum intelligerem, operae pretium me facturum existimabam, si causas eius occultas et omnium opinione impenetrabiles scrutarer.

Interaomnibus itaque discedens, primo vicinam tota Italia celeberrimam Catadupam quam Velinus Fluvius per altissimas rupes praecipitatus in profundissimam subiecti Motis vallem efficit, ut si quid cum Aeolio Monte occulti commercii obtineret, explorare aggressus sum. Siquidem ibidem Fluvius summo impetu in modum arcus ruens in profundissimam Voraginem altitudine 300 circiter pedum uti ex dimensione rupis ame facta patuit, tam horrendo strepitu, fragore, et murmuris vehementia devolvitur, que si non exanimare adstantes saltem stupefacto aurium sensu illos non secus ac ad Catadupas Nili, surdos redderet.

Horrendum omnino spectaculum, Infernum diceres, spumosis gurgitibus. et confusa undarum aestuantium repercussione formidandum tanto labentium aquarum mugitu, qui vel Iteramnii quinque milliarum dissiti spatio nocturni temporis silentio facile percipiatur. Ex lapsu aqua inter exasperatos rupium dentes ita atteritur, ut in perpetua nebula te constitutum iurares; neque inde, nisi egregie perplutus abeas Est et loc notatu dignum, Sole lucente perptuam, non sicuti ad salientium fontium guttosam asperginem, sed veluti in Coelo eiusdem magnitudinis Iridem exhiberi.

Examinatis itaque omnibus instituto meo opportunis Catadupae circumstantiis, Interamnium reversus postero die ad Aeolium Montem profectus sum, ut que miranda de eo intellexeram, 伪峤愊勏屜�蟿畏蟼 explorare, singulorum effectuum cas reddere possem. Caesii itaque summa benevolentia a Primoribus loci exceptus, totius Monti constitutionem propria industria exploratam, partim Incolarum instructione didici.

Situs huius Montis est inter Castellums. Gemini et Interamnium vulgo Terni, ex Ortu in Occasum longa octo milliarium Montium catena protensus; uti ex Mappa hic apposita patet. Mos totus saxeus, ita a natura compositus, ut ingentium molium saxa uni alteri superimposita miroque Naturae artificio et industria compacta cernantur. Montis dorso Oppidum incubat, nomine Caesii, a primis, uti dicunt, antique Caesiae Domus Ducibus fundatum. Hunc itaque Montem iure merito Montem Aeolium, ob Ventorum quos certo tempore volvit turbines,appellandum duxi. Siquidem tempore tio per omnes fissuras et rimas vehementissimos efflat sentos: ita ut in adiacente Oppido, memorati Incolae mira quadam industria Canalium ventos, non secus ac in Civitate aquaeductuum canales, intra cryptas et cellaria hinc inde disponant, tum ac vinumet aquam, tum ad fructus omis generis gratissimo frigore imbuendos; atque adeo ferocientis Nature vim in suavissimas delicias vertant. Spectantur autem in Nobilium domibus atque adeo aptae dispositi atque epistomiis tam aff abre instructi ut Ventorum impetum pro libitu temperare possint: additis quoque ostiolis sportulisque, intra quas repositi vel potus vel esculenta summa frigoris vehementia tantum non in glaciem convertuntur.

Antequam vero ad causarum scrutinium me accingam, primo omnes effectuum circumstantias praemittam, quae ita sese habent:

Primo, Ventorum exspirationes non quolibet anni die neque qualibet diei hora, sed aestivis solummodo mensibus, quatuor ante meridiem, et totidem post horis comperiuntur, quibus peractis Ventoram flatus paulatim, sensim flaccescentes deficiunt; nocturno vero tempore vix ullum enti apparet vestigium: ita quidem ut pro aestus diurni maiori vel minori vehementia, iam plus, minus iam minus sentiatur spirituum inclusorum agitatio et ex sufflatio.

Secundo; Hybernis mensibus oppositos aestivis sortiuntur effectus Spiracula. Nam si quispiam strophiolum, aut aliud quidpiam, orifciis canalium applicet, id. mirum dictu,non iam Vento exspirante protruditur, sed introrsum, nescio qua abdita vi attrahitur, et tanto quidem vehementius quanto frigus fuerit intensius.

Tertio aeris exsufflati aqualitas ea est, quae rigore venti homines in istiusmodi cryptis commorantes in febriles alterationes minime urgeat, uti aliis in locis accidere solet sed quemadmodum siccitate impolluta gaudet, ita hominibus mirum in modum ad sanitatem vitaeque prolongationem conducit.

Atque hae sunt circumstantiae, quas praemittendas duxi, ut iis insistentes tandem veras prodigiosorum huiusmodi effectuum causas venemur.

Dici vix potest, quantum in huius Montis natura exploranda, naturalium rerum investigatores sudaverint; quam diversa placita cuderint; nemine tamen, qui ad eram et genuinam causam pertingeret, existente.

Quidam putarunt causam aquarum catarractas in visceribus Montis latentes, quibus interior aer agitatus, qua data porta foras proruat. Sed hoc dici nulla ratione posse hinc patet, quod tunc Ventus perpetuo durare deberet tam de die, quam de nocte: quod est contra experientiam

Nonnulli existimarunt, Vetto procedere a vicinorum montium cuniculis, intra quos per varia antra extrinseci Ventorum flatus insinuati, atque intra hunc Montem delati, tandem prorumpant. Sed neque hoc subsistere ulla ratione potest: sequeretur enim, hyberno tempore cum Venti potissimum dominantur, Ventos huius Montis magis saevire, quam quovis alio tempore, quod pariter est contra experientiam.

Non defuerunt, qui assererent, Ventos huiusmodi originem suam a vicini Maris eastu trahere; aerem enim in subterraneis meatibus stabulantem, undarum Maris illusione intra hunc Montem protrudi, ibidemque coartatum per rimas violenter tandem extrudi. Sed et hoc solido caret fundamento: sequeretur enim Ventos perpetuo ad perpetuum Maris motum durare, vel saltem confuse et interrupte eos continuare: quod est iterum contra experientiam.

Haec sunt precipua puncta, quibus Physici suas de huius Montis natura opiniones stabiliunt.

Restat itaque, ut et nos ingenii nostri vives in tam intricato negotio tentemus. Dic itaque, nullam aliam adeo prodigiosorum in hoc Monte effectuum causam esse, quam rarefactionem et condesationem aeris; quod ostendo.

Et primo quidem suppono, Totum hunc Montem concavum esse, quod et Indigenae longa experientia docti pro certo habent, et ego indubitata experientia comperi. Postquam enim per occultos maeandros aliquosque processeris, tunc praecipitia hortida primum imminent in Abyssum Montis protensa. et si lapidem inieceris, post plurimum temporis; sonus sicuti in puteis et cisternis echonicus excitabitur, quo quidem cavitatis Montis maius indicium dari non potest.

Secundo, Tota saxei Montis superficies foraminibus, rimis fissuris referta est, non tantum ex ea parte, qua Caesias, sed et ex opposita parte, qua Aquam Spartam Oppidum respicit ubi et eosdem effetas, quos in Caesiis reperi.

Tertio; Concatenata haec saxeorum Montium moles omni terrestri substantia spoliata aestivo tempore per varias solis reflexiones inter Montium crepidines et convalles factas tam immodicam concipit aestus vehementiam, ut sub Zona Torrida te constitutum dicere possis, neque sit, qui calorem circa meridiem tolerare possit, hominibus animantibusque intra domus stabulaque conductis.

His fundamentis innixus dico; Mox ac aer extrinsecus inter saxeo Montes. a Solis multiplici reflexione in tenuissimam substantiam redactus rarefactus que dilatatur, fit ut morem ocum quaesiturus, per Montis fissuras rimasque intra interiora viscera summo impetu insinuetur. Verum dum cum aere intus stabulante consistere non potest, aer tinus stabulante consistere non potest aer introactus ceu peregrinus et advena pressus coarctatusque, denuo per ampliores Montis meatus effugium sibi parans, post longas eluctationes tandem summa violentia expellitur. Atque hoc pacto Ventus ille, de quo loquimur, prodigiosus aestivo tempore constitutis horis nascitur: Cessante vero calore externo, Ventum quoque iterum cessare necesses est. Quae omnia pulchro pilarum Aeoliarum experimento ostenduntur.

Fiat pila ex aere solidissimo fabricata, cum collo arctissimo. in quo foramen sit pariter adinstar puncti acus strictum; hac pila aqua ad mecietatem repleta in ignem proiecta relinquatur, donec summum calorem conceperit: quo concepto mox eam intra aquam frigidam proiectam aliquamdiu submersam tenebis; et videbis aerem ibi latentem in tennissimam substantiam redactum paulatim condensatum retroagi; et cum ali corpus in aeris deficientis locum non suppeditetur, aquam magno impetu intra se attrahere: et hoc pacto vas pilae. quantum satis est, replebitur. Huic igitur si denuo carbones accensos subieceris rarefactam intus aquam mox in vaporem resolvet. apor conclusus dum exitum nisi per strictissimum foramen non reperiat, per id maximo stridore et impetus vehementia erumpet; deficiente vero calore extrinseco, agi aqua naturali suo statui redita nec vapores nec ventos amplius emittet.

Experior et ego id ipsum quotidie aestivis mensibus in Museo meo, quod occulto meatu in hortum domesticum quatuor altissimis Templi et Collegii muris conclusum protenditur. Contingit itaque; ut mox ac aer in horto, Solis meridani fervore, vatiaque radiorum in muros impactorum reflexione accenditur, is nimia rarefactione dilatatus dum effugium quaerit, per meatum magno impetu ruens Museum gratissimo Vento exhilaret: idque non nisi pomeridianis horis aestivisque monsibus contingit, reliquo vero tempore diei, aut hybernis mensibus nihil ex huiusmodi effectius percipitur.

Hanc ego verum et genuinam causam Ventorum ex Monte Caesiano tanto impetu aestivis mensibus proruentium, salvo aliorum iudicio. existimem.

Quod porro hybernis mensibus aerem extrinsecum una cum impositis in orificiis meatuum strophiolis, charta similibusque levioris substantiae rebus, in interiora viscera contrariae viae processu rapiat, istius causam hanc esse dico: Quod hyberno tempore aer condensatus, met acui,semper alium et alim aerem forinsecus intro trahat. Utriusque effectus, repulsus scilicet et attractus causam hoc experimento demonstro:

Fiat ex quacunque materia solidiori, vitro, aere, stanno Vas, cuiusmodi figura A B demonstrat: ex cuius fundo tubus B A C deducatur, et orificium D E ita obstruatur, aer nullibi evadere possit: et Instrumentum erit perfectum. Hoc soli vel igni appositum, mox ac aer intus efferbuerit, is rarefatione dilatatus per tubum B A C exitum sibi parabit, et consequenter ad orificium tubi C, notabilem Ventum exhibebit, qui pluma apposita apparebit. Si vero Vas A B frigida perfuderis, aerem A B condensatum, extrinsecum aerem ad deficientis aeris interioris locum supplendum, cum admiratione attrahi senties; quod apparebit pluma ad orificium C apposita, quae statim intra attracta absorbebitur. Atque ex hoc experimento pulchre sane utriusque effectus causa in dicto Monte patet.

Venti vero, qui perpetuo ex aliquo alio Montis meatu efflantur, illi haud dubie originem suam sortiuntur, vel a subterraneis catadupic, vela Maris affluxu, aerem in meatibus subterraneis sollicitante, uti in nonnullis Aetne locis notatur; vel ex nivium resolutione, ut in Monte Alverniae, et de Antro in Hetruria apud Volaterras, ex quo , Alberto Leandro teste, quandoque spiritus Ventus que adeo vehemens erumpit, ut quaeque obvia,et vel ipsas arbores deiiciat.

De Aeolia Crypta a Montem Testaceum Disceptatio.

Postquam de Aeolio Caesiorum Monte causis que Ventorum ex eo spirantium fuso ratiocinio disceptavimus, restat modo aliud nobis praedicto haud absimile Naturae prodigium intra ipsa Romanae Urbis moenia celebre dilucidandum; quod uti admiratione dignum est, ita quoque hoc loco ad dictorum confirmationem id opportune inferendum censui. Est Romae ad radices Montis Testacei, quem Doliolum Veteres appellant, ex ea parte, qua flumen respicit Hortus praeamplus et ad omnem amoenitatem excultus, sub Illustrissimae Ciantum Familiae dominio et iurisdictione, ad Tyberim usque longitudine mille et amplius palmorum extensus. Ad quem non ita pridem cum Illustrimus et Rev. Iosephus Ciantes Marficensis Episcopus, Vir cumprimis eruditus, nec no Opere D. Thomae contra Gentes in Hebraicam Linguam translato editoque celeberrimus, me lustrandi prodigii causa deduxisset, loci que situ et constitutione quam exactissimme a me examinata, inveni tanden verum esse, quod fama sparserat de Aeolis Cryptis, id est, de Frigore summo et pene intolerabili, quod Venti gelidi, ex intimis Cryptarum recessibus exspirantes efficiunt. Qui effectus uti omnes in admirationem trahunt, ita quoque hoc loco veram et genuinam causam tam insoliti effectus producere tentabo. Quod ut maiori cum methodo fiat, primo loci tum et constitutionem describemus, ut ex eo caeterisque circumstantiis effectuum rationes clarius derivemus.

Mons Testaceus signatus literis A B C, C Porta Horti seu Vinae, F H Moenia Rubis; L M Ambulacrum praelongum: praecelsarum arborum inumbratione ad omnem amoenitatem:excultum; D E Cryptae Aeoliae, non tam natura quam artis industria constructae. Siquidem ad Montis spiracula, Muri Cryptarum non calce aut saxorum coagmentatione, sed antiquis tegularum, laterum, fictilium que vasorum, quibus totus Mons constat, fragmentis, ita adaptati sunt, ut Ventum ex Montis spiraculis erumpentem per transpirabilem murum facile transmittere possint; quem et emittit, utique tanto ex impetu et aeris concitatione vehementiorem,quanto exitum quaerens per angustiores Testacei Montis meatus et tortas interruptasque murorum semitas, maiori violentia per exitum suam libertatem molitur. Hoc itaque posito iam effectas huius causam, omni studio inquiramus.

Notandum itaque hanc Aeoliam vim et vehementiam non semper, neque totius anni decursu durare, sed iis potissimum temporibus aestivis, queis diurno Solis ardore Mons Testacus totus quantus quantus fervet: quod accidit Mensibus Iunio, Iulio, Augusto, usque ad dimidium Septtembris plus minusve pro varia annorum constitutione; neque toto die, aut singulis diei horis, sed iis potissimum, quibus maior ei caloris Phoebei vehementia dominatur. Siquidem mane, vesperi et tota nocte aere ad temperiem reducto ventus omnino cessat; quemadimodum toto reliquo anni tempore.

Unde valde hallucinantur ii. qui huiusmodi ventum non aliunde, quam ex vicini Tyberis Flumine fieri existimant; hoc enim, aiunt, per abditas venarum terrestrium vias continua aquarum volumina in dictos tramites impellere, quorum impulsu mox intus inclusi aeris motio secuta, tandem. Dum in ditis Cryptis exitum quaerit, hunc propositum Ventum efficiat. Hanc opinionem nulla ratione subsistere posse hoc pacto probo. Notum in Scholis est, Eadem causa idem semper agente, enem semper, non impedit Natur lege, effectum consequi necesse esse. Cum itaque aquarum, quas Flumen perpetuo in dicta subterranea gurgustia impellit, agitatio semper totis anni decursu duret, ventum quoque ex dictis Cryptis spirantem perpetuo durare debere quis non videt? quod tamen uti nullo unquam tempore observatum fuit, ita quoque vel ipsa experienti reclamante dicta opinio nulla ratione admitti potest: cum, supra diximus, praeter aestivos menses, et certas diei horas, toto reliquo tempore tantum abest ut vel unicum venti vestigium sentiatur, ut potius hyberno tempore dictae Cryptae sine vento tepide comperiantur.

Alia itaque assignanda est huius Montis effectus, causa, quam ut reddamus, nonnulla nobis prius supponenda sunt. Suppono itaque primo, Montem Testaceum totum ex Testaceis fragmentis congestum coagmentatumque et consequenter totum fistulosum et aeri transmeabilem esse. Secundo, Ex nimio Solis ardore, quo Mons aestivo tempore percutitur Testacea fragmenta in extrema superficie summum aestum concipere; quod, experientia magistra, paulo ante aut post meridiem Mons ita ferveat, ut ob aestuantium vehementiam sine adustionis periculo vix adscendi possit aut circa eum commorari liceat. Tertio, Lateres testasque, quae in intimis Montis visceribus latent, semper solita sua frigiditate gaudere. Quarto, Ex vehementi aestu aerem Monti circumfusum summam rarefactionem concipere.

Queis suppositis, Dico Montem Testaceum aestivo Sole vehementiori Solis aestu exardescentem, conceptum Calorem vicino aeri undique circumfuso communicare; unde aer rarefactus ab alio aere, qui ob distantiam a Monte nonnihil frigidiusculus est, ulterius se dilatandi repulsam patitur; desperata itaque ulteriore extensione; mox dum alio fugam arripere non potest, nisi per fistulosos Montis meatus, rimososque ductus his mox insinuatus ubi aerem frigidum intra profundiora Motis latibula stabulantem offendrit, hi vero ob intercurrentem antiperistasin, ex continuo alterius alteriusque acris exterioris iam in summam raritatem ducti affluentis impulsu, simul consistere nequeant, hinc fit ut frigidus aer itimus cedere coactus, et qua data porta ruens per Montis spiracula et annexos ei lateritios Aeolie Cryptae muros exitum quaerens, in frigidos illos, quos diximus, ventos exagitetur. Noctu vero aut reliquis prater dictos mensibus, dictisque diei horis uti Mons nec sufficientem calorem nec extrinsecus er requisitam ad hunc effectum rarefactionem subeat; ita quoque cessante aeris frigidi cum calido lucta, veluti induciis quibusdam factis, turbinem ventis cessare necesse est. Habes itaque hic causam Venti in Aeolis Ciantianis Cryptis clariori quo fieri potuit, ratiocinio expositam.

Quod vero Borea spirante aliis quoque temporibus huiusmodi in Aeoliis cryptis Ventus percipiatur, huius non aliam causam esse dico, quam Venti istius vehementiam; qui dum impetu summo transmeabili Montis substantiae sese insinuat, aerem una ad spiracula Montis existentem per congestos ex lateribus testarum que fragmentis muros dispulsum in Ventum animat. Atque adeo eandem Venti huius Cryptae causam esse existimem, quam in AEolio Coesiorum Monte exposuimus.

Frigus vero huius Cryptae adeo intensum est, ut vix intra eam dictis temporibus sine tremore consistere quis valeat; et ex consequenti, aquae, vina et fructus omnis generis in ea exposita ad niveum gelu ita infrigescunt: ut sine dentium exacerbatione, haud secus ac in Caesiorum Monte contingit, sumere vix liceat. Cum enim intimae Montis latebrae frigidissime sint, fit frigus summe intendatur.

Postquam mirabilis hic Testacei Montis: effectus Urbi innotuisset, eunduem in aliquod Urbis emolumentum convertendum censuerunt ii potissimum, qui nihil aque agunt, quam ut aestivis temporibus in delicioso liquorum, fructuumque recentium refrigerio Romanarum gulae cupediis hisce stimulandae incumbant; Quos inter Caupones, lucri inde provenientis spe allecti, cum experimento in Horto Ciantiano instructi, Montis alios meatu Montis circumcirca, explorassent, iis inventis mox varias Tabernas,tabulis mensisque, frondibus ramosis, probe instructas, aedificare coeperunt, uti PQRS signatae literis Domus monstrant: deinde et in infimo Tabernarum, angustas Cryptulas, in modum Cellularum, non sine ingenio appararunt: ut in iis rebus refrigerandis impositis, gelidi que venti rigore affectis, quibus Romanis sub ardentis Sirii aestuante calore, nihil gratius acceptiusque esse potest, ad se avidiorum palatorum appetitus allicerentur. Nec spes eos fefellit; siquidem dictis mensibus Montis latera Tabernis circumdata, magno eduliorum apparatu exstructa totam fere Romam ad desideratis deliciis fruendum, magno Rhedarum concursu attrahere solent; insigni, quod intenderant, lucro beatis

Cauponibus.

Sed iam de Antris et Venis Terrae.

De Antis, Hiatibu, innumeris Terrae meatibus.

Iacobus Gaffarellus Cryptas Orbis Terrarum in suo Mundo Subterraneo dividit in quinque Classes: Divinas, Humanas, Brutales, Naturales et Artificiales.

I. Divin dividit iterum in varias species, et sunt sequentes: Angelica Cryptae seu Antra sunt, in quibus Angelorum apparitio contigit; ut est Spelunca in Monte Gargano apparitione S. Michaelis celeberrima.

Ecclesiasticae seu Templa intra rupes incifa: uti de Monte Pagodum in India memorant.

Catacumbae, seu Coemeteria, quae in Agro Romano hinc inde summa celebritate visitantur; de quibus Roma subterranea uberrime agit.

Diabolic seu Infernales, in intimis Terrae penetralibus.

Purgativae, sive Purgatorium, Limbus, et similia, quae fide tenentur.

Ad has revocantut Cryptae magorum, in quibus innumeris superstitionibus magicas operationes peragebant, ubique locorum passim obviae. Item Cryptae Heroum, Idolaltrarum, Srtilegorum, et in quibus Oracula dabantur, cuiusmodi Delphicum et Ammonium Antrum erant.

Ad has revocantur fabulosa Poetarum antra Faunorum, Dryadum, Nympharum,Tritonum, Sirenum, aliorumque Deorum Dearumque.

2. Humane Cryptae: ad quas revocantur primo Cryptae Gigantum, cuiusmodi in Palaestina, Sicilia. aliisque locis ostenduntur, Musarum Sibyllarum Antra pluribus in locis adhuc spectantur, uti Neapoli in Cumano Agro, quem in sequentibus describemus.

Ad has commode revocari queunt Antra Sanctorum Eremicolarum; uti in AEgypto et Thebaide innumera antra spectantur, Sancti Antonii, Pauli, Hilarionis, etc. Melitae Crypta S. Pauli Apostoli; in Sicilia S. Rosaliae in Monte Peregrino; Sublaci S. Benedici. In Francia B. Mariae Magdalenae, vulgo la Sainte Beaume. Iuxta Arelatum: et sic de caeteris. Ad has quoque revocari possunt Civitates subterraneae, aliaque de quibus in sequentibus.

3. Cryptae Brutules: ad quas revocanturntra Leonum Tigridum, Luporum Vulpium, Ursorum serpentum et Draconum, aliaque animilium subterrestrium latibula, volucrumque quae cavernosa loca amant.

4. Cryptae sunt Naturales, quarum innumerae sunt species, iuxta vires naturales iis inditas. Sunt nonnullae medicinali virtute praeditae. Quaedam metallicis vaporibus, exhalationibus aquis scatent. Sunt et glaciales, plenae nivibus et Crystallo, uti in Monte Sorano me vidisse memini. Sunt et Aeoliae quae continuos Ventorum flatus emittunt. Non desunt virtute resolutiva, restriciva, congelaria praedite, de quibus suo loco et tempore.

5. Artificiales Cryptae sunt quae in humanos usus sive delicias parantur. Item subterranei meatus arte facti, uti Neapoli Crypta infra Pausilippum excavata; Syracusis subterranei Layrinthi. Ad has revocantur Cryptae domesticae, hydraulicae, Templa subterranea. Item saine caeterorumque M ie ruimde quibus ex professo in sequentibus.

Atque haec est divisio Cryptarum, quarum tamen praeter naturales, nullas alias in hoc Opere considerabimus.

Naturales autem dicimus, quas Divina Sapientia in intimis Terrae thalamis ad necessarios Naturalium rerum usus constituit quarum nonnullae in extima Terrae superficie aditum pandunt; aliae hominibus inaccessae intimis Geocosmi penetralibus conduntur, in tres species distincta, et sunt Hydrophylacia, Pyrophylacia, Aerophylacia, de quibus iam in praecedentibus dictum fuit, quaeque in sequentibus uberius prosequemur.

Extrinsecae vero ad immensam Specuum vastitatem, Voraginum que abyssos aditum parant, quarum iam nonnullas adferemus.

Si itaque tanta sit Antrorum in Terreni Globi superficie multitudo et varietas, quantam in internis Terrae visceribus eorum multitudinem futuram credemus? Hoc certum est,. omnes Cryptas insigni aliqua virtute pollentes, vires suas non nisi ab aliquo intimo ingentique Antro, sive id Hydrophylacium, sive Pyrophylacium fuerit, per meatus longe porrectissimos derivatas pro ratione complexionis Terrenae substantiae, per quam dicti meatus traducuntur obtinere. Hinc nonnulle Cavernae succo petrifico ex loci conditione propria omnia in saxa convertunt; Aliquae aromatico odore mirum in modum recreant; Quaedam fatidico imbuunt spiritu,ut quidam perperam sentiunt. Non desunt quae ad castitatem. et contra aliae, quae ad libidinem incitare aiunt. Sunt que narcotica quadam facultate somno infestent: aliae quae vigiliis. Multae oleo, sanguineo liquore, bitumine, sale, vitriolo, naphtha similibusque scatent. Quorum omnium rationes in Sexto huius Operis Libro assignaturi sumus: dependet enim ex hisce omnis rerum sensibilium, Vegetabilium, Inanimatarumque compositio. Qui quidem causarum concursus ut effectus Naturae convenientes producat, id non aliter quam per innumeros, quibus Terrenum Corpus perfossum est, et receptacula., tanquam per fibras quasdam et Vasa egacosmi.singula singulis pro conditione Terrenae substantiae apte distribuendo,conficit.

Sed videamus, quae admiranda de Specu Coryciano, et ad propositum nostrum plurimum conferentia allegat Mela l. I.c.6. Solinus c.39. Plin. l. 31. Strabo l. 14. adducunt. Non procul, inquiunt, a Pompeiopoli corycium Oppidum esse, supra quam nomine Conthyos Specus esse perhibetur, supra quam ut describi facile possit, eximius. Nam grandi patens hiatu Montem litori appositum,et decem stadiorum clivo fatis arduum, eximmo statim vertice aperit, ampliori semper et ampliori descensu: viret umbrosis et undique pubentibus lucis, totumque se nemoroso latere in orbem complectitur, tanta pulchritudine, ut mentes accedentium primo adspectu consternet ubi contemplati duravere non satiet. Unus in eum descensus est, angustus et asper, quingentorum et mille passuum per amoenas umbras et opacas sylvas quiddam agreste resonantes, rivis hinc inde fluitantibus. Ubi ad ima deventum est rursus Specus alter aperitur, terret ingredientes, deinde aliquandiu perspicuus, mox introgressos, quo magis subitur eo obscurior alto veluti cuniculo admittit. Ibi ingens amnis ingenti se fronte extollens tantummodo se ostendit, et ubi magnum impetum brevi alveo traxit, iterum demersus abscinditur. Intus spatium est, magis quam ut progredi quispiam possit horribile, atque ideo incognitum. Addit Plinius, stillantes Antri huius guttas statim in lapides indurescere.

Huic non absimile est illud, quod Aelianus lib. 16.c.16. Describit: Apud Arrianos Indos Hiatus Pluton is dictus est, in cuius profundo occultae carvnae et recessus immensi et hominibus incogniti; quomodo autem in tantam profditatem sit depressus, neque Indi explicant. Amplis tria millia diver sorum animalium, ovium, caprarum, boum eo agunt Indi, superstitioneque multa animalia praecipitant in profundum eius barathrum, a quo nullu datur egressus, nequeunquam videri possunt, Boum tamen mugitus, ovium balatus, caprarum vox, equorum hinnitus exaudiuntur; ac si quis aures illius facibus admoverit, diutissime eiusmodi audiet: neque enim promiscuus sonus cessat resonare, quoniam quotidie eo praecipites bestiae aguntur.

Quae confirmat alterius Antri exemplo Seneca l. 5. Nat. Qu. c. 15. Asclepiodorus est equit, aud remotum huic, aliud antrum, in quod demissos quamplurimos a Philippo, ut metallum anttiquum olim desititum explorarent, quae ubertas eius esset? Qui status? An aliquid futuris reliquisset vetus avaritia; descendisse illos cum multo lumine, multossque durasse dies, deinde longa via fatigatos vidisse flumina ingentia et vastas aquarum congeries, conceptus pares monstris, nec compressos quidem terra supereminente, sed liberae laxitatis non sine horrore visos. Unde ex tanta rerum mirabilium compendiosa narratione sapienter tandem concludit: Non tota, inquit, olido contextu Terra in unum usque finditur cava, et caecis suspnesa latebris, habet inaniasine humore. Sed et lib. 3.c.16. Sunt, inquit, sub Terra minus ora nobis iura Naturae, sed non minus certa. Crede infra, quicquid supra vides; Sunt enim illic Specus vasti, sunt ingentes recessus ac spatia, suipens hinc inde montibus saxa, sunt abrupti in infinitum hiatus, qui saepe illapsas urbes receperunt, et ingentem in alto ruinam condiderunt. Et cap. 8 sic habet. Quemadmodum in exteriore parte terrarum vastae paludes iacent, magni et navigabiles lacus, quemadmodum ingenti spatio Terrae Maria porrecta sunt, infusa vallibus: sic interiora terrarum abundare aquis dulcibus, nec minur illas stagare, quam apud nos Oceanum et Sinus eius, imo eo latius quo plus Terra in altum paret. Quae sane verba Senecae instar anacephalaeoseos esse possunt omnium eorum, que hucusque dicta sunt.

Vari itaque sunt Antrorum Subterraneorum formae, quae aut casu, aut natura fiunt; quedam enim late patent excavata; quaedam altissimam continent cavitatem; quaedam in longum porrecta, in imum profunde demissa; nonnulla multiplices habent aditus et recessus omnes tamen eo ab AUCTORE NATURAE artificio condita iis proprietatibus dotata, quales conditio locorum cumprimis et iure suo veluti postulare videbatur.

Strabone te, iuxta Metarum Siciliae, Antrum est, per quod ingens Fluvius diu longoque tractu alveo subterraneo percurrens, tandem in apertum campum devolvitur. Eodem teste, aliud esse traditur in Sinu Emporico Mauritaniae, adeo excavatum ad Mare, ut Fluxum et refluxum admittat intus ad septem stadia. ad Hierapolim et Laodiceam, de quo videas Strabonem: et lib. 13. ait prope Andiram Antrum esse, tantae dimensionis, utusque ad Paleam perducat, videlicet ad stadia 130: idque inde patuit, quod cum inhiatum hircus illapsus fuisset, repertus a pastore fuerit in altera eius parte, posteriori die

Non dicam hic de vastissimis et immensis Specubus Aethiopiae, quos fuse describit. a, per quos Nilus et Niger ingentia Flumina per subterraneos meatus longitudinis inexplicabilis, altitudinisque incredibilis submersa devolvuntur. Non dicam hic de Tauri Montis seu Jamai Specubus et antris omnem fidem humanam excedentibus; de quibus vide Ramusium Tom. 1. Mira sunt, quae Americana Historia narrat de Montibus Andium: in quorum visceribus, supra quam dici potest, horrida Antrorum receptacula tantae capacitatis inveniri asserit, ut integris Regionibus in Terrena superficie non cedant: in hisce quoque ingente ingentium Fluminum Catarractas, quae tanto fragore et sonorum diversitate suas praecipitant aquas, ut nihil in Mundo terribilius se audisse Fossores testentur. Inter alia memoranda naviculam ibidem fuisle inventam, unde et quomodo in hoc intime Terrae receptaculum, nemo fuit qui coniecturare potuerit. Compertum tamen postea fuit, Flumen hoc ex adversa Montis parte centum quadraginta fere leucis in profundissima valle exitum invenire. Sed cum Fluvius per ingentia praecipitia hic se exerat, non video, quomodo haec navicula contra naturam per subterraneos lucos a nautis agitari potuerit in hanc inaccessam subterraneam regionem;Verisimilius est, eam ceani Pacifci aut Atlantici Vorticibus haustam per continuatum aquarum in suberraneiis meatibus fluxum, huc transportatam, inque litus subterraneum eiectam fuisse.

Verum de huiusmodi admirandis Andium recessibus, fluminibus, Catadupis, caeterisque Naturae ostentis, fuse et curiose tractantem P. Alphonium d'Ovalle Chilensis Historiae scriptorem, a quo plura oretenus hic Romae accepi,alibi producenda, Lector consulat. Videat et miretur, quae Olaus Magnus in sua Septentrionali Historia de similibus subterraneis Specubus seu potius Regionibus narrat.

Innumera hoc loco alia adducere possem;verum ne us in immensum excrescat, hic calamum sistendum duxi, plura in hoc peris decursu suis et locis et tempore opportunius adducturus.

Verum hoc loco haud importune iungendam cenfui admirandam novae Subterraneae regionis in Insula tiaro Archipelagi paucis ante annis detectae exegesin, quae ita se habet. Octo iam labuntur anni, cum Praenobilis ac Pereruditus D Cornelius Magni Patritius Parmensis iam magna Europae parte perlustrata non contentus , in ultimos Orientis terminos adoriturus iter, de conficiendi constituti sibi itineris modo et ratione Romae mecum transegisset acceptaque instructione, datis quoque Commendatoriis literis ad Viros commercio literarum mihi per familiares, tum Constantinopolim, tum in Alepum, et Montem Libanum ad Maronitas, quin ad Indiam vel ad ipsam Chinam: quibus instructus iter tandem occepit. Ac perlustrata magna Ottomannici Imperii parte, ubi in Mesopotamiam appulit, omisso ulteriori itinere Italiam ac Romam ad Sd. Iubilaei currentis anni solennitatem spectandam anhelans petiit;ubi et statim me tanquam necessitudinis foedere sibi quam coniunctissimum invisere, ac de rebus in itinere observatis rationem reddere non est dedignatus: et potissimum de Regione quadam subterranea in Archipelagi Insula. quam Antiparos vocant, a se detecta, stupendis Naturae miraculis confertissima. Quam, quia opportunum Mundi subterranei, cuius Cl Vir Ioannes Ianssonius a Waesberge iam secundam parabat editionem, argumentum admiratione dignum censebam, quam obnixissime ab amico contendi, ut totius rei seriem scripto mihi conferret: quod perlibenti animo per Epistolam iampridem in itinere conceptam, et occasionis defectu hucusque reservatam, Italico idiomate descriptam, authenticisque testimoniis confirmatam praestitis; uti sequitur:

Admodum Reverendo Patri, .Domino ac Patrono meo in Christo colondissim, Patri Athanasio Kirchero Societatis JESU.

Admodum Reverende Pater

Cum aliis meis literis. tanquam novis igniculis resuscitare volui meam, quam Rev. Vestrae profiteor inalterabilem servitutem, referendo quaedam Itineris mei cum exercitu Ottomannico Kamenicium versus instituti particularia amico calamo non praetereunda, oblata est mihi occasio prosequendi ceptum. serviendo D. Marchioni de Nointhel ablegato a Maiestate Christianissima Oratori in Oriente: Viro. in quo Natales conspicui, et praesignis literarum in quocunque demum genere eruditio mire singulariterque triumphant:preter eximiam aliarum singularium, innumerarumque dotum pompam, quae eum quam plurimis sane titulis commendant, decorantque: praecipue vero illa semper prompta, nunquam aliena sed domestica in concinne tractando, negotiisque omnibus prudentissime dirigendis ubique per se satis elucescens dexteritas, praesertim in renovatione Tractatuum Regis sui cum Porta Ottomannica haud leve momentum conferente in rem bonumque Regiarum partium, cum insigni et Religionis Catholicae, et Commerciorum inde emergente emolumento: quae omnia cum luce sua eum sat reddant Orbi Christiano clarum: et dignitatis eius, virtutumque praeclarissimarum sufficientissima sint encomia; haud opus est, ut ego me in emendicatas diffundam periodos laudum illarum, quas opera ipsa abunde contestantur atque depraedicant. Vir iste tot titulis eximius pro sua humanitate me invitaverat ad iter praefixum institutum que suum per lustrandi res quasvis rariores totius Archipelagi: quam vis satisfactio, qua illectus. Vir ille Excellentissimus ardet desiderio pascendi ingenii sui eruditissimi talentum pabulo doctarum curiositatum mihi persuadeat,quod nequaquam illam mentis suae capacissimae amplitudinem restricturus sit ad paucos hos desertos Scopulos, sed potius evidenti mihi argumento est, quod ad maiora examinanda invitatus iam inceptum peregrinationis suae cursum plus ultra sit extensurus.

Mensibus fere duobus relicta iam Constantinopoli, provecti expeditis itineribus lustravimus Insulas Tenedum, Lesbum sive Mytilenen, pulchram et magna sui parte Catholicam deliciosamque Scium Myconenque: inde mox duos Scopulos Delos, nominis sui fama, et Graeci olim Ethnicismi inclytum Sacrariumin Mari Aegaeo fertilem deinde et abundantem Naxum, ac denique Parum, quae portus sui sat capacis commoditate tutam opportunamque praebet nautis stationem, soletque invitare Piratas quam plurimos ad tenendas ibidem in anchoris naves subductas desaevientibus brumae tempestatibus, et post tot Maris labores ibi commorandum in hybern is. Supersedeo hic, ne taedio sim Rev Vestre, recensere ea quamvis curiosa, que in dictis nobis Insulis occurrerunt; ea enim sat superque nota esse Rev. Vestrae nullus dubito. Unum hic praeterire non debeo: cum delati essemus in Insulam Parum, pervenit ad aures Excellentissimi Oratoris fama Statuae cuiusdam Gigantee ad ingressum Antri non ignobilis in Insula Antiparo, Scopulo perexiguo duobus circiter milliaribus distante a primo; quae vix delata excitavit in animo eiusdem pruriginem cupiditatemque videndi incredibilem. Quo circa 22. Decembris eo se conferre instituit,fecitque. Devecti in Antiparum contendimus ad domum quandam amplam muris bene solidis cinctam ubi ingressi fuimus per portam, cui imminere animadverti arma gentilitia nobilis familiae Loredanae, marmori incisa ; receptique sumus omnes a Graeco quodam sacerdote intra cubiculi unius angustias Interea temporis Excellentissimus Orator expedivit suum Bibliothecarium, iuvenem valde eruditum, studiosumque, ac imprimis Linguarum Orientalium cognitione non leviter instructum, ut decantatae huius lacertosae Statuae ideam capiat oculis, referatque; ipsius committens iudicio relationique, utrum currenti famae res ipsa consonet, mereaturque illuc iter suum commoliri Abiit; rediitque plenus stuporum mirabiliumque, tot tantaque Naturae miracula reportans, ut animum Oratoris facile induxerint eo confestim se transferendi. Itum est extemplo, et post quatuor circiter milliarium iter per planities collesque deliciosos, conscendimus Montem sat humilem in cuius mox descensu se dedit inconspectum Os vastissimi Specus, qui obscuro suo lateque hianti ingressu recessuque oculis tenebrosum ac horribile proscenium obiiciebat.

Ubi viginti circiter passibus promoti offendimus dictam Statuam Giganteam; cuius molis alia non erant membra sive compages Architectonica nisi quam aquarum per Montis huius viscera Secus que fornicem desuper guttatim protuberantium, et vi petrifica condensatarum congelatio, seu impetrita stillicidia coagmentaverant; et hoc eodem ut sic dicam, Naturae nutricis late ea temporis progressu incrementa acceperat. ut viginti circiter palmos altitudinis occuparet, eamque pro certo intuentium situ prae se ferret simulati Gigantis imaginem cuius vertex quasi scalpello artifice caelatum Caput humanum, cum iusta frontis spatiosae dimensione, concavitate oculorum, nasi prominente ductu, grandissima sylvescentis barbae propagine, colli cum reliquis omnino membris proportione. ad normam artisque regulas exactissime conformata, referret: reliquam vero corporis partem dissimilibus longe rudimentis incultam, scabritieque horrentem tanquam male conceptum abortum destituerat Natura Hisce non ingratis praeludiis ad penitiora sua adyta scrutanda et intimiores, thesauros rimandos invitabat Natura; cuiu ductum secutis, modicumque hinc ultra progressis occurrebat spectantium oculis Columna eiusdem omnino operis crassissima rotundissimaque,cuius perfectioni quid deesset,vix desiderares. Ulterius deinde in certa locorum magis magisque recedentium distantia apparebant congelationes admodum concinnae in formam arbuscalarum, alibi viridium, cinerei coloris alibi,quae cum diminutione proportionata fecundum distantiam explicabant compositam quandam scenam variorum prospectuum locorumque ad leges Perspectivae formatorum; quae vario unde quaque oblectamento ad sese mirifice invitabant detinebantque oculos in sui admiratione defixos. Quae omnia Mundi Subterranei prodigia eo erant observatu iucundiora, quod essent non laboriose parturientis Artis sed feliciter ludentis Naturae partus,qui simplicitate sua mire ludentes illudentesque oculis, pro diverso intuentium situ videbantur semper variare figuram. Scenasque Obiectorum.

Erat in recessu huius cavernosi theatri angulo foramen obscurissimum palmis circiter tribus largum. Incessit Excellentissimum Oratorem cupido sciendi, quid rerum hic ultra lateret reconditum, quaesivitque ex incolis loci, siqua forte notitia ad quempiam pervenisset huius ergastuli: cui senex quidam octogenarius respondit, se semper intellexisse has tenebrosissimas fauces in lacum quendam profundissimum desinere; in cuius rei experimentum illuc iniecit saxa nonnulla, quae post longum resonantis praecipitii tumultum videbantur revera in cavernosam quandam voraginem devoluta absorberi. Non acquievit his animus Oratoris, sed accensis variis luminibus intromisit eo quendam e nautis (qui vulgo Leveti dicuntur), qui, quemadmodum hoc genus hominum piraticam exercentium ex vitae suae desperatae instituto iam occalluit ad quaevis pericula, impavidus quorumcunque eventuum se audacter cum accensa in manu candela intromisit, ibidemque per horae fere quadrantem moratus, postliminio redux ad ingressum, retulit, se per quinquaginta circiter passus penetrasse ad interiora, observasseque congelationes huiusmodi ac portentosa multa stillicidia; in quorum specimen secum extulerat quaedam fragmenta,quae revera invidiam facerent Arti, et tanquam inferiorem pudore confunderent.

Iam nox erat in procinctu, reditumque suadebat ad eandem, unde discesseramus, domum Graeci: sed non permisit me studium desideriumque ante hinc digredi,quam eo, quo prius alter, penetrassem. Alligato igitur ad ingressum foraminis fune, tentavi huius fiducia iter ambiguum ; ubi sub ipsum statim initium opus erat saltu ultra humanam altitudinem: descendi audacter, et sex passibus superatis, sublatis in altum oculis animadverti vastam situs amplitudinem cavitatemque Specus, quae totum hunc Montem vacuum exesumque mihi persuaderet, uti etiam reipsa magna sui parte erat. Tenebrae, obscuritasque loci augebant omnia: edidi bis terve voce alta clamorem, quiplus quam milliaris unius spatio excipi, repondereque e longinquo videbatur. Deinde fixis pressius oculis observavi circumcirca aquas has lapidescentes, stillicidia que petrosa tam mira varietate protuberantia mereri scrutinium quoddam exactius, quam pedum oculorumque levis ille transcursus concederet Pendebant undequaque aqueae illae congelationes in modum tapetum adeo concinne mensurateque format, ut licet amplissimae, non tamen in partibus subtilioribus excederent crassitiem folii chartae, et ad minimum quemque tactum campanarum instar resonarent Reddebat descensum perdifficilem latus unum nimis declive et in profundissimum praecipitium declinatione sua procurrens, prout ministerio luminum accensorum haud obscure poterat animadverti: quamvis densitas tenebrarum in hac vasta noctis habitatione haec omnia poterat oculis offerre iusto grandiora Praeceps resonansque saxorum a me eo iactorum fragor remorus tardusque prolapsus sufficienter mihi dictabant huius praecipitii profunditatem : nihilominus fiducia funis ducisque nautae innixus. quinquaginta circiter passus semper descendendo processi ingens assiduaque praecautio, qua necesse erat in hac ignota locorum, regione procedere, gravis admodum mihi accidebat, tum ob lubricum loci tum ob continuam animi perplexitatem, qua distentus non poterat plene satisfacere genio in observatione rerum semper novarum admirandarumque in hoc Naturae architectae aquatumque in saxa obrigescentium lusu ad portentum usque.

Ventum est sub finem ad breve planumque spatiolum, ubi ab ipso solo usque ad fornicem cavernosum se attollebat columna quaedam vitis in modum flexibus canaliculisque circuducta et tam exacta symmetriae conformitate suae insistens basi coronataque epistylio ad leges proportionis,ut non Natur, fed Artis caelique laudatissimi opus iurassem si alibi inter antiquitatis rude,. et non in hac Naturae officina, in eam incidissem. Erat haec suis aptae locis multiplici ornamentorum congerie investita, et inserpentium hinc inde foliorum fructuum que minuta delicata anaglypha, variis invicem intricamentis vinculata, speciem referebant festivarum fasciarum, quae ad pompam solemnem densa errantium foliorum pampinatione et fructuum textura studiose componuntur; ita ut haec Lithoglyphiae naturalis prodigia oculos animosque perpetua admiratione merito inescatos. Semper magis magisque nova oblectatione irretirent.

Oculis iam Regno tenebrarum aliquantum assuetis, praefixi ulteriorem mihi progrediendi campum; sed vix paucis post tergum relictis passibus me reperi constitutum in crepidine periculosa abrupti praecipitii, palmorum circiter triginta alti: ex quo reditu mihi indicto retorsi iter per relicta paulo ante vestigia, non sine difficultate pristino redditus ingressui Excellentissimum Oratorem iam mei non sine anxietate quadam avidum, de omnibus, quae occurrerant, edocui, et non exigua tenui attentione suspensum.

Iam nox ingruens receptui canebat, suadebatque reditum ad pristina; dilata in diem subsequentem ulteriori meliorique indagine. Dedimus nos ergo itineri, egoque devius a recto, credo quatuor milliarium compendium, plus quam duodecim errore compensasse. Hospitio demum prisitino exceptos excepit quies, sed inquieta, plus desiderio Specus prodigiosi, quam somno occupata.

Exorta ergo die postera Excellentissimus Legatus iussit eo conduci scalam grandem portatilem: parteque alia misit in Parum, ubi appulerant naves aliae Piraticae, pro recentibus hominum funiumque accersendis suppetiis, aliarumque rerum necessariarum, veluti taedarum, candelarumque, provisione. Redditi iam Specui ego inter primos accommodavi scalam portatilem, prout ratio necessitasque suadebat: et praemissa nautarum decade cum accensis in manu candelis, ut illustrando Regionem obscuram brevitati securitatique itineris consulerent subsecutus est ipse met Excellentissimus Legatus et partim funi, partim ducentibus succollantibusque nautis innixus, subiit intrepide. Superavitque timorem, quem sub initium tenebrae illae vastissime ingerebant, penetrando usque ad praedictum spatium ubi descripta superius Columna sese obiicibat. Resedit hic loco non incommodo ad observanda omnia ea Naturae opera, quae nequaquam erant aliena ab exspectatione concepta, sed continuae oculorum indagationi admirationique semper novam novamque materiam suggerebant. Interea temporis nautarum quisque accensam manu candelam praeferens variis sparsim viis descenderant, qui in diversis remotisque partibus inter illam tenebrosae caliginis profunditatem luce sua illustrati haud aliter comparuere, quam doemunculi illi in Infernalis Perspectivae longissimo retrocessu depingi soliti.

Accinxit se Excellentissimus Orator ad lustranda singula. et posteaquam per scalam portatilem viritim descendissemus, paucis interiectis passibus constitutos nos deprehendimus in vastissimo quodam theatro, alto largoque, quantum oculus se extenderet. Hic enim vero mirandam ducebat pompam festiva Natura, ludebantque tam copia, quam forma admirabili aquae hae saxeae, stillicidiaque congelata. Dividebant se in remotioribus huius theatri partibus, quasi in bene suis regulis et ordine commensuratum proscenium quadrum, suis circum vestitum sipariis in modum tapetum naturaliter concinneque adumbratis, quales insimili festorum rerumque solemnium pompa studium humanum solet affingere zoophoris, trabibusque et columnis: ac demum in proportionata rite distantia multiplices adeo dictarum congelationum diviti explicabat Crypta quaedam sinu suo profundissimo, ut ad singula exacte recensenda non sufficerent folia quam plura, potiusque exaggerationi Poeticae, quam sincerae Veritati, quam nudam minimeque fucatam Rev. Vestrae ob oculos statuere semper est animus consentanea viderentur. Tenuit haec rerum facies ita attonitum Excellutum Oratorem, ut statuerit confestim non solum horis aliquot. Sed diebus noctibusque integris ibidem demorari. Reduxit igitur huc omnem suum comitatum voluitque occasione imminentis Sanctissimae Noctis, quae Natalis est Christo, hic devotionis suae agere solennia. Quem etiam in finem expedivit in Parum pro quin gentis candelis cereis, taedisque viginti, et non exiguo lampadum numero, ad illustrandum undequaque luminibus spatiosum istud theatrum, quod omni ex parte singularis admirationis argumenta porrigebat.

Exsurgebat qua si e medio Soli huius theatris congelata quaedam moles altitudinis circiter palmorum r. quae suis aequaliter proportionibus decrescens basi usque ad apicem videbatur formare quoddam Pyramidale Tabernaculum, mille circum circa raris adornatum coronamentis, ut quis putaretur peccare in Naturam artui in hoc artificio manu temeraria quidquam violaret Ad cuius pedes Excell. Orator iussit erigi altare ad operandum ibidem sacris Nocte illa sanctissima. Circumstabant hinc inde sua per intervalla in modum coronae sive cancellorum alia quam plura columnata stillicidia, que ministeria supplebant candelabrorum, sustinendisque facibus subserviebant. Pendebant e tabulato seu laqueari altissimo alia longitudinis et molis immensae quae se invicem in vinculando formabant texturam seu nexum variorum fructuum foliorumque concretione feliciter compaginatum, ad non mediocre loci ornamentum et spectantium admirationem.

Non capiebat oculus sua tot gaudia, nec satiebatur intellectus tam varia Obiectorum scena. Sed quod, meo quidem iudicio. erat admirabilius, adhaerebat in quodam huius amplissimi theatri angulo e fornice suspensa in aere congelatio alia rotundissima crassissimaque, quae subtus plurima volantium defluorumque velaminum adumbrata imagine effingebat solium sive thronum arti pictoriae non absimilem, cuius limbi fimbriaeque deforis suis floccis Phrygiisque modice modo turgentibus modo subsidentibus hinc inde tam apta dispositione defluebant, quasi circini ministerio fuissent omnia secundum leges proportionum commensurata : cuius diameter octo circiter palmos latitudinis complectebatur: unde Rev Vestra argumentum capiat circumferentiae, quae omnino erat exactissimae rotunditatis.

Fecerant interim exscensionem in Parmulti Melitensium Equitum, aliique armigeri, qui eo appulerant ad hybernandum: qui omnes sua delaturi obsequia Excellentissimo Oratori transmigrarunt ad nos, ita ut Noctis illius solennitas et numero et devotionis pompa valde increverit. Erant nobiscum duo Patres Galli societatis Missionarii, quorum unus P. Suge, alter P. Camberlan; et praeter hos quidam alius Pater Capuccinus Excellentissimi Legati Eleemosynarius, qui loco praedicto adornavit altare cum sua Capella portatili. Stupori fuit omnibus Regio haec subterranea suis illustrata luminibus; siquidem naut, utpote assueti ad omnem casum per funes sarcinasque. per transtra, maloset antennas navium saltu celerrimo percurrere reptabant saliebantque per omnes angulos ad collocandas ubique lampades candelasve. Quorum unus reperto quodam stillicidio alabastri instar candido diaphanoque, intus totaliter vacuo in modum concavi alicuius coni chartacei: eidem veluti lucernae imposuit candelam; quae inter tot oculorum oblectamenta omnibus e re nato et a proposito praesentis festivitatis non abludente Obiecto ob oculos posuit Stellam illam trium Magorum prodromam, cuius luce duce verum solem, id est, recens natum Celestem Infantulum adoraverunt. Cui accedebat non mediocris devotionis ac stuporis illecebra alia quaedam compages stillatitia humo levata, quae instar scrinii cuiusdam quadri, duabus sustentata columellis, gremio suo conditam recludebat copiam delicatissimorum foliorum, fructuumque, quos inter duae lampades accensae repraesentabant parvulum quoddam praesepium: ita ut omnia in huius Sanctissimae noctis devotionem conspirarent.

Sed necdum perventum est ad fundum huius regni cavernosi. Ex una parte huius praegrandis theatri dehiscebat in praeceps descensus; cuius loci naturam ne ignoraret Excellentissimus Orator, statuit pari studio eius abdita claustra indagare. Funis igitur, luminumque beneficio descendimus eo, plus quam passibus quinquaginta, ad spatiolum quoddam planum, cuius solum,non uti reliquum duro ex marmore, sed molle, facile cedebat prementi, infixumque baculum ad sex septemve palmos recipiebat in se, ob aquarum copiam, que huc undique defluentes absorbebantur. Scatebant omnia prodigiis aquarum congelatarum, et delicatissimis stillicidiorum, lactis instar nitentium , artificiis. Ac in primis tres quatuorve lapides amplissimi in hoc genere erant praesignes, qui sibi invicem incumbentes quasi mensam exhibebant stratam exiguis hinc inde excrescentibus fungis, qui ad minimum quemque tactum instar glaciei rumpebantur; quorum aliquam sibi copiam Excellentissimus Orator iussit reservari. Inde reversi ad campum tot luminibus illustratum dedimus initium devotioni Matutini, quam deinde excepit mediae noctis Missa: ac demum post interpositam duarum horarum quietem, sed occupatam in novarum semper rerum scrutinio, subsecuta sunt sacra Aurorae ; cui haud multo post successit ortus diei solisque praesentia, qui aurea radiorum suorum diffusione, feriens ingressum prodigiosi huius Specus, modico tempore, magnam eius partem videbatur deaurare. Res sane visu periucunda.

Qui erant nobiscum Nautae, apportaverant secum copiam ignium machinarumque bellicarum, non quidem grandium, quae tamen rumorem ederent Martialibus mortariolis non inferiorem: quibus ad Gloria in ecelsis, tam sub noctem quam auroram, repetito explosis resonabant tonabantque omnia in hoc cavernoso umbrarum ergastulo, ad instar tonitruorum bellicorum quibus grandissima quaevis tormenta solent reboare.

Denique tametsi nunquam tot rerum curiosarum saturi almae tamen lucis per cupidi, remeavimus cum quadam difficultate e nocte in diem, celoque demum libero restituti ac novis aliquantisper spiritibus reanimati, deprehendimus ad ingressum ntri Inscriptionem Graecam exesis iam literis sat mutilam, quae quantum licuit colligere sensu suo manco docebat quendam Antipatrum, tempore Alexandri: ucusque pervenisse; at vero penetrasse etiam Antri huius interiora, nihil penitus docebat. Ordinaverat Dominus Orator certas inscriptiones in expeditionis huius subterraneae memoriam , qua novam hanc incognitamque hactenus Mundi caliginosi regionem potius detexisse primus, quam perlustrasse dici poterat: Egoque non cai0, quo modo per tot annorum decurum quibus bellorum tempore Classess Venetae hac locorum regione stabant in hybernis, neminem omnino invaserit curiositas similia Naturae prodigia investigandi.

Altitudinem profunditatem que huius vatstissimi cavernosi que vasis, quantum licuit, desumpsi a commensuratione funis illius intus usurpati; deprehendique se extendre ultra sexaginta passus nauticos, quorum quilibet modicum omnino differet ab una Canna Romana.

Semper habueram in votis promptam aliquam fidelemque occasionem in Italiam, qua Rev Vestrae particulas aliquot sive fragmenta harum raritatum curiosarum, pignoris loco et in signa symbolaque meae dudum devotae servitutis, transmittere non intermisissem; sed voluntati promptae nonque prompta adfuit occasio. Mihi vero qui ulteriora longioraque praemeditor itinera nunquam neque mens neque consilium opportunitasque fuit ut cum simili rerum genere mihi iter redderem impeditius onerosiusque, cui non raro corpus ipsum sat oneri foret, vitaque ipsa esset permolesta; adeo ut verissimum sit, eum qui longioribus se itineribus accingit, debere se omnibus quibuscunque spoliare impedimentis, et quasi semetipsum abdicare. Neuque tamen ex hoc ullatenus sibi persuadeat Rev Vestra sive argumentum desumat ullius diminutionis in me sui sublimis meriti , cuius saepenumero me facta est mentio cum Domino Paneotto Nicosio supremo Interprete Port Ottomannicae, ac primo Ministro Grandis Vezzierii, Viro nemini eruditiorum totius Orientis secundo , ex cuius discursibus abunde collegi, amplum eius singularemque quem de Revr Vestrae ingentibus meritis et Pansophia nutrit conceptum. Quin etiam subiunxit, Interpretationes Hieroglyphicas Egypti a Rev Vestra in Oedipo suolucidatas iam pervenisse ad aures multorum potentium curiosorumque Turcarum et iam sibi timebat ab onere illo fastidiosissimo eas e Latino in Turcicum idioma traducendi ex mandato irrefutabili superiorum, si vel sibilus famae horum librorum afflaret aures fratris Magni Vezzierii. iuvenis admodum studiosi nec ineruditi; quemadmodum iam fuerat insinuatum de Corpore integro Atlantis Geographici in Linguam forumque Turcicum traducendo.

Vivo non sine pena ob incertitudinem an aliae meae Reverenti Vestrae sint reditae: modo dum Naxus me detinet, et oportuna Constantinopolim occasio se exhibet, volui committere fortunae inclusas erum notitias: speroque Excellentissimum Legatum brevi perrecturum in Coum, fortassis etiam Rhodum: ubicunque demum fuero , nullo modo praetermittam, quantum ingenii mei suggeret imbecillitas, ceptam semel meis in Itineribus rerum successuumque curiosorum telam continuato pertexere; uti etiam ardentibus anhelare suspiriis , votisque expetere omnem occasionem, quae me queat re ipsa contestari talem, qui vivo cum omni desiderio Reverentie Vestrae.

Devotissimus. et Obligatismus

Servus Verus

CORNELIUS MAGNI PARMENSIS

M.P.P.